Ciencia na prensa
2006/07/01 Kortabarria Olabarria, Beñardo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
Cada catro días dáse cabida a algunha noticia científica e tecnolóxica na portada dalgún dos xornais editados na Comunidade Autónoma do País Vasco. Os xornais publicados desde mediados de decembro do ano pasado até mediados de abril deste ano foron o tema central de 29 noticias científicas e tecnolóxicas. Con todo, as noticias científicas e tecnolóxicas apareceron máis na portada, 64 veces máis, pero en menor medida como mencións. Esta é una das conclusións do estudo realizado pola Fundación Elhuyar á luz dos xornais publicados no período de referencia.
Si búscanse temas que se converteron en estrelas, o buscador non terá que traballar moito paira chegar á conclusión de que a gripe aviaria foi a estrela. A capacidade dos medicamentos contra a gripe aviaria, as migracións de aves, a aparición do virus H5N1 en África, os casos aparecidos en Europa, as análises de dúas aves que supostamente mataron enfermidades en Navarra... todos tomaron parte nas portadas dos xornais, a miúdo de forma extensa e prolongada.
Con tanta forza como o tema estrela, pero con certa brillantez chegaron aos xornais: opinións sobre a prohibición da pesca da anchoa, o escándalo do investigador coreano Hwang, o novo mundo perdido descuberto na Nova Guinea Papua de Indonesia, o punto de partida da rede de satélites de comunicación Galileo e as peripecias da sonda Venus Express.
Ademais dos temas xerais, os xornais deron eco a temas próximos, como os proxectos de centrais de ciclo combinado que se queren realizar tanto en Álava como en Pasaia, os terremotos na zona de Itoiz ou a orde cautelar de peche do balneario de Orduña por legionelosis.
Á marxe das portadas dos xornais, o protagonismo que tiveron os temas de ciencia e tecnoloxía nos xornais é dun 1,96% da superficie total dos xornais. Respecto ao ano anterior, obsérvase un lixeiro descenso de medio punto, mentres que respecto ao dato de hai dous anos a subida é dun punto.
Tomando os xornais de forma individual, desde os dous períodos de estudo anteriores non hai grandes cambios. Os xornais que máis espazo dedican á ciencia son O Correo e Berria, e os que menos O Diario de Noticias de Álava. O pequeno primo do xornal alavés, Noticias de Gipuzkoa, formaría o núcleo familiar que menos espazo dedica a temas científicos e tecnolóxicos. Entre tanto, na fila de maior a menor lugar atópanse os seguintes xornais: Gara, O Diario Vasco, O País , e Deia.
Na medición da calidade, os xornais obtiveron una nota de 4,76 entre 0 e 10. A puntuación non é boa, pero hai que ter en conta que se mide un nivel de elaboración superior á calidade do escrito. E si obsérvase que máis do 40% do publicado en ciencia e tecnoloxía publicouse en formato breve, está claro que condiciona a puntuación. De feito, nas noticias breves non hai espazo paira opinións, gráficos, etc., é dicir, paira os indicadores que condicionan a puntuación. Por tanto, a conclusión máis directa sería que a fórmula de noticias breves é moi utilizada na divulgación da ciencia e a tecnoloxía, e que os artigos tratados destínanse a aditivos.
E quen fai divulgación nos xornais de Euskal Herria? É dicir, escriben xornalistas concretos ou a lista de persoas que escriben ciencia e tecnoloxía é longa? A pregunta pódese expor doutra maneira: Cal é o grao de especialización de quen escriben ciencia e tecnoloxía? A resposta á pregunta pode ser baixa.
Os datos prolongarán a súa breve resposta. Entre o 15 de decembro de 2005 e o 15 de abril de 2006 publicáronse en prensa 2.552 traballos relacionados coa ciencia escritos entre 465 persoas. Una división circular permitiría que cada autor realizase 5,4 artigos, o que supón algo máis do 0,2% do total. Pero iso tampouco é certo, porque hai un grupo de xornalistas que se achega ao 10% de todas as obras, é dicir, xente que escribiu máis de 25 artigos. A listaxe de nomes é o seguinte: Edu Lartzanguren do diario Berria e
Arantxa Iraola, Alicia Rivera do diario O País, Emilio de Benito, e Javier Sampedro, Joseba Vivanco do diario Gara, e Luís Alfonso Gamez e Fermin Apezteguia, do Correo e O Diario Vasco. Hai máis xornalistas que asinaron máis dun artigo, pero non é moi habitual. 249 persoas asinaron un só traballo.
Os anteriores quizá non sexan todos os datos necesarios paira sacar conclusións rotundas, pero si dan que pensar. Por exemplo, a propia lista de nomes é representativa. Nos dous anos anteriores atopábanse na lista estes nomes. Isto significa que en Berria, O País, Gara e O Correo e O Diario Vasco hai xente que escribe habitualmente sobre ciencia e tecnoloxía. Quizá non sexan xornalistas especializados, pero teñen o costume de escribir sobre estes temas. No outro extremo repetiuse un ano máis: os que asinaron un só traballo destacaron.
É outro apartado que, lamentablemente, non sufriu grandes cambios respecto de anos anteriores: o idioma. Os artigos publicados en eúscaro foron un 19,24%, un 3% máis que o ano anterior. A subida produciuse, pero hai que ter en conta que no estudo incluíuse as diario Noticias de Gipuzkoa, que escribiu varios artigos científicos en eúscaro. As tendencias lingüísticas do resto non cambiaron.
E tampouco hai incidencia en temas. Os xornais céntranse bastante na Saúde e as Ciencias da Vida, mentres que a Física, a Química e as Matemáticas non o fan.
Aínda que a ferramenta máis importante da investigación foron os xornais, tamén se consultaron revistas científicas especializadas. O obxectivo foi facer una comparativa paira saber se as revistas especializadas e os xornais teñen os mesmos puntos de interese. De aí despréndese que as noticias que tiveron una gran importancia paira as revistas especializadas han tido tamén cabida nos diarios.
A gripe aviaria ou a fraude do científico coreano Hwang, por exemplo, deberían incluírse no grupo dos que tiveron repercusión. Pero outra conclusión é que, aínda que sexa importante, se o feito non se achega á sociedade, os xornais non lle ofrecen moito espazo. Consultáronse as páxinas web de Science now, Physicsweb, New Scientist, Nature news, Alphagalileo, Eurekalert, BBC news, e CNN.
