Transformación xenética en agricultura e alimentación

1999/10/01 Ruiz de Galarreta, Jose Ignacio Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Bioteknologia
• Genetika

A agricultura baseouse desde o principio na selección de determinadas especies, e nelas, especialmente de variedades con características favorables, tanto paira a plantación como paira conseguir una maior cantidade e calidade do produto. A mellora xenética é a implantación dunha metodoloxía científica no proceso mencionado. Grazas a iso, xunto coa implantación de novos produtos agrícolas e as novas técnicas agrícolas modernas, conseguíronse sementes que conseguiron o rendemento actual da agricultura. A mellora xenética baséase na variabilidade natural das especies plantadas e dos herdeiros próximos que poden cruzarse con elas. Si a introdución dunha determinada característica a unha determinada especie fose interesante e non existise tal característica nas variedades dispoñibles, a mellora xenética non podería actuar. Niso estase traballando, máis ou menos nos últimos 15 anos, a bioloxía molecular.

A aplicación de tecnoloxía de ADN recombinante supuxo una revolución no campo da mellora xenética das plantas. Até ese momento, a mellora xenética realizouse mediante a selección das variateras e técnicas de cruzamento. Ademais dun proceso lento e custoso, eran técnicas con barreiras xenéticas insalvables.

As plantas alteradas teñen os seguintes obxectivos:

• Tolerancia ou resistencia a organismos que consumen, contaminan e destrúen plantas.
• Tolerancia a situacións extremas como seca, salinidade, calor/fría.
• Produtividade.
• Conseguir nas plantas certas características compositivas, de conservación ou de procesado (composición máis nutritiva, redución de toxinas naturais ou produción de compostos de interese farmacolóxico).

Até agora transformáronse gran cantidade de millo, tomate, soia, pataca, algodón, arroz, girasol, remolacha, tabaco, alfalfa e verduras. Case 60 especies de plantas transxénicas están a investigar antes da súa comercialización (preto de 20.000 experiencias no mundo).

Outras aplicacións desta tecnoloxía permiten a produción de hormonas en plantas de interese terapéutico e encimáticas. Por exemplo, ao ter o xene da subunidad B da toxina do cólera, desenvolveron una pataca transxénica que inmuniza a esta enfermidade. Así mesmo, desenvolvéronse xenes que codifican proteínas de alto valor engadido nos mamíferos de diversos mamíferos. Son fármacos como o activador do plasminógeno ou o factor anti-hemofilia. No caso dos alimentos fermentados obtivéronse bacterias lácticas e fermentos transxénicos paira a obtención de queixo con menor tempo de maduración ou viño con sabor a froita.

Até a data extraéronse 16 produtos transxénicos existentes no mercado en Europa: 12 plantas transxénicas, 3 vacinas e kit de análise paira localizar bacterias que poden estar presentes no leite. Todas elas foron analizadas en profundidade antes da concesión da autorización de comercialización.

A Unión Europea ha aprobado diversas leis paira protexer a saúde dos consumidores. Os requisitos baséanse en determinar a composición nutricional do alimento transxénico e en detectar posibles alerxias ou toxicidade. O resto de alimentos non son sometidos a este tipo de probas, pero o seu efecto sería obrigatorio. O control dos posibles riscos paira o medio ambiente e a saúde humana das actividades dos organismos modificados xeneticamente en España establécese na Lei 15/94, de 3 de xuño, e no Regulamento aprobado por Decreto 951/1997. Dúas directivas comunitarias (90/219). e 90/220 CEE) incorporadas á lexislación española. Así mesmo, regulouse a etiquetaxe dos alimentos transxénicos destinados ao consumo humano, como a soia e o millo, mediante o Regulamento dos Ministros de Agricultura do Consello da Unión Europea (1139/98, maio 1998). Entrou en vigor o 3 de setembro de 1998, en substitución do regulamento 1813/97.

Con todo, un dos temas que máis debate suscita na normativa europea é a etiquetaxe, xa que se pretende que apareza en todos os alimentos transxénicos que se comercializan. Por iso a lei segue esperando cambios.

Os controis aos que deben someterse as variedades xeneticamente modificadas, dúas veces maiores que os alimentos convencionais, deben asegurar ao consumidor e ao agricultor non só seguridade e saúde senón tamén eficacia no seu uso. O primeiro requisito é a inscrición no Rexistro de Variedades Comerciais, tanto en España como na organización que opera en Europa. Os requisitos de inscrición pódense agrupar en tres tipos de criterios: identificación, valor agrícola e resistencia a enfermidades.

Os alimentos transxénicos son, en definitiva, una realidade indiscutible. Os científicos que traballamos nestes temas non podemos obviar os efectos da súa sociedade, senón que debemos facer fronte á responsabilidade de informar á sociedade sobre os seus posibles riscos e as súas enormes oportunidades.

José Ignacio Ruiz de Galarreta (NEIKER)