A fronteira entre o Neandertal e a nosa especie é máis clara no norte da península Ibérica

2014/05/06 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Giza zientziak

Arqueólogos da UPV-EHU conseguiron una imaxe máis clara da fronteira entre o Paleolítico Medio e o Superior grazas a una técnica de datación máis fina mediante carbono-14. Foi una época de transición, na que se produciu a desaparición da tecnoloxía asociada ao neandertal e a aparición da asociada á nosa especie nun período de moi poucos anos, fai uns 42.000 anos. Con todo, os restos atopados en diferentes lugares non mostraban una imaxe moi coherente da transición: Na península Ibérica, algunhas dataciones en xacementos indicaban a temperá aparición da industria humana de Cro-Magnon fronte a outras zonas máis orientais de Europa. Isto, a modo de conclusión, sugiría un período relativamente longo de convivencia entre o neandertal e os nosos antepasados na península ibérica. A conclusión discutiuse durante moitos anos paira os arqueólogos, entre outras cousas porque algúns consideraron inadecuados os restos utilizados paira a datación.

Co obxectivo de ilustrar o relato e a cronoloxía da época da transición, un equipo de arqueólogos da UPV/EHU, en colaboración co Laboratorio de Arqueoloxía e Historia da Universidade de Oxford, volveu a datar restos de tres cobatas. En concreto, utilizáronse mostras de tres xacementos: Labeko Koba (Arrasate), L'Arbreda (Xirona), e A Viña (Asturias).

“Eliximos estes xacementos porque nos permitían controlar os puntos de entrada á Península Ibérica; o mellor lugar paira o paso occidental era a Cova de Labeko e, polo leste, o mellor xacemento paira medir os primeiros pasos do cromagnon era L’Arbreda, segundo o arqueólogo Alvaro Arrizabalaga e un dos autores do estudo. “Tamén queriamos investigar a que velocidade estendéronse pola Cornixa Cantábrica e por iso tomamos a cova da Viña en Asturias como terceiro xacemento”, engade. En tres covas atopáronse vestixios das principais tecnoloxías en transición, polo que eran adecuadas paira revisar a cronoloxía.

Colágeno puntual

Paira a elaboración de novas dataciones, unicamente seleccionáronse mostras óseas que representaban a influencia da actividade humana e utilizouse o método de ultrafiltración paira preparar mostras.Este método permite purificar moi ben as mostras e medir a idade real a través do carbono 14. De feito, o límite entre o Paleolítico Medio e o Superior está no límite da datación por carbono 14, polo que “as medicións desta época son moi críticas”, advirte Arrizabalaga. A pesar da baixa contaminación, dá una datación incorrecta paira a mostra, normalmente máis recente do que é, e a ultrafiltración utilízana paira evitalo. A medición realízase mediante o colágeno extraído do óso, “xa que co colágeno non temos dúbidas de que é libre de contaminación”.

Á luz dos resultados das novas dataciones, a cronoloxía das tecnoloxías en transición axústase á orde da estratigrafía paira estas tecnoloxías, e nas tres covas, fai 42.000 anos, sitúase a aparición da tecnoloxía do cromagnon. Ademais, non se aprecia superposición entre tecnoloxías imputadas ao neandertal e asignadas a cromagnon. Os resultados foron publicados na revista Journal of Human Evolution.

Sen convivencia na península Ibérica

Segundo Arrizabalaga, as novas dataciones demostraron que “durante os últimos 20-25 anos estivemos baixo un espello”. “Durante anos cremos que cando os primeiros seres humanos da nosa especie chegaron á península Ibérica atoparon neandertales, cunha longa convivencia, de entre 5.000 e 10.000 anos, e cun longo período de tempo, houbo grandes oportunidades paira o intercambio cultural e tecnolóxico, así como paira a hibridación biolóxica, pero –engade– estes resultados non deron lugar”.

Non polo menos na península Ibérica. Arrizabalaga non cuestiona que se producise una hibridación entre o neandertal e os nosos antepasados, e aínda que considera demasiado “atrevida” a elaboración do mapa europeo daquela época, defendeu a hipótese de que os nosos antepasados entraron en Europa hibridados. “A hibridación deuse en Oriente Próximo, fai entre os 60.000 e os 50.000 anos, e no noso escenario chega xa hibridado a Europa; en Europa non viviu co neandertal, ou o fixo en moi curto prazo; nosas dataciones, e a maioría dos resultados, fan moi ben una hipóteses con esa”, explicou.