Williamina Fleming. Quen diría que sería astrónomo

2020/09/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Biografiak
• Astronomia

Emocionou a “a súa muller” e escribiu sobre el “o seu marido”. Estaba a encher o formulario de solicitude de nacionalidade estadounidense. Estaba preparado paira homes. Escribiu o do seu marido no campo no que se ía a pór o nome da súa muller, e ao seu lado engadiu o “morto”. Logo viña o capítulo de “Oficio”. Escribiu o sorriso nos beizos, o brillo nos ollos, gozando de cada letra, amodo: “A s t r ou n ou m ou a”.

Quen lle ía a dicir... Vinte e oito anos atrás. Lembraba ben o día en que Harvard empezou a traballar no observatorio College Observatory. Non sabía nada de astronomía.

Foi en 1879. Williamina Fleming era un mozo inmigrante escocés de 22 anos. Nun principio, o director encargouse das tarefas administrativas. Pero logo Fleming aprendeu a calcular o brillo e as posicións das estrelas e a estudar os seus espectros, e a iso seguiu con entusiasmo. Enseguida quedou en evidencia o seu talento.

O director do observatorio era Edward Pickering. Estaba a implantar una metodoloxía revolucionaria. Apostou por utilizar fotografías en lugar de observacións directas. As fotos tomadas con telescopio pasaban a placas de vidro. Estas placas, paira iluminalas ben, colocábanse nun soporte especial cun espello na base e eran examinadas polos computadores de cerca pola lupa. As estrelas eran pequenos puntos grises ou negros naquelas placas. O cálculo dos brillos relativos duns a outros permitía calcular distancias e coordenadas. As placas espectrales eran fotografías tomadas tras pasar a luz das estrelas por un prisma; e nas liñas escuras que se vían nas placas podíase ler a composición química, a temperatura e a cor da estrela.

Con todo, paira realizar estas análises e cálculos necesitábanse moitas horas de traballo. O pickering estaba preocupado porque os computadores, a maioría homes, non avanzaban o que el quería. Pero empezou a ver cal podía ser a solución: “As mulleres computadoras son capaces de traballar tan ben como os astrónomos con moito máis salario. Así, pódense contratar tres ou catro veces máis colaboradores”, deixou escrito nun informe.

Paira cando comezou o fleming había poucas mulleres computadoras no observatorio. E pronto ían haber máis. Pickering encargaríase de liderar a Fleming e de contratar e formar a novas mulleres. Fleming viu claro desde o principio que paira as mulleres podía ser una gran oportunidade. E impulsou a contratación do maior número de mulleres posible. Así, en 1893, o equipo humano estaba composto por 17 mulleres, a metade do persoal do observatorio.

Ese mesmo ano, no Congreso de Astronomía e Astrofísica celebrado en Chicago, impartiu a conferencia “Un campo de traballo paira mulleres en astronomía” (A Field for Women’s Work in Astronomy). Compartiu o traballo que se estaba facendo no observatorio e falou a favor de que as mulleres traballasen en ciencia: “Aínda que non podemos afirmar que a muller é igual que o home; en moitas cousas, en paciencia, no teman e no método, a muller é mellor que o home. Por tanto, esperemos que en astronomía, onde se abriu un amplo campo paira as mulleres, a muller poida demostrar que polo menos vale tanto como o home”.

Fleming traballou duro. Inventou un sistema de clasificación de estrelas por espectro, o sistema Pickering-Fleming, que depende da proporción de hidróxeno das estrelas. O catálogo de espectros estelares Henry Draper, publicado en 1890, tiña 10.351 estrelas, a maioría clasificadas polo propio Fleming.

Tamén fixo moitos descubrimentos: 10 novas, 310 estrelas variables e 59 nebulosas, entre elas a famosa Cabeza del Caballo. E o primeiro anano branco tamén o viu Fleming.

Foi un incansable investigador. Aínda que tiña moi claro que non lle pagaban o suficiente. “Falei co director sobre os salarios das mulleres —escribiu no seu diario—. El cre que non é un traballo demasiado duro paira min, sexa cal for a responsabilidade ou o número de horas. Pero se lle saco a conta do salario, dime inmediatamente que recibo un salario extraordinario paira os estándares femininos. Ás veces sento tentación de deixar o traballo e deixar que contrate a un home por min, e así se dá conta do que comigo consegue por mil cincocentos dólares ao ano, mentres outros compañeiros gañan dous mil cincocentos. Pero creo que una muller non ten ese dereito. E a isto chámanlle a época ilustrada!”

En 1899 foi nomeado Comisario de Fotografías Astronómicas de Harvard. Foi a primeira muller en obter un título oficial na Universidade de Harvard. Mostrouse satisfeito co seu posto, a pesar de botar en falta o traballo de investigación, como recoñecía no seu diario: “Se puidese seguir co seu traballo anterior, buscando novas estrelas, clasificando os espectros e estudando as súas peculiaridades e cambios, a vida sería o mellor soño”.

En 1906 a Royal Astronomical Society declarouse como membro honorario. Foi o ano anterior. Baixou os ollos ao formulario e mirou o oficio que acababa de escribir. “Si, Mina, un astrónomo orgulloso de soprar”, díxose.

Quen lle ía a dicir... De novo, o desexo retrocedeu, un pouco máis tarde que antes. Nunha cidade que apenas coñecía, embarazada, soa, acordouse sen diñeiro. Recentemente casados, o seu marido e ambos se trasladan de Escocia a Boston e pouco despois, ao decatarse de que estaba embarazada, foise. Non tivo máis remedio que entrar en casa de Pickering. A muller de Pickering deuse conta de que era una muller moi clara e suxeriu ao seu marido que podía facer un bo traballo no observatorio. Máis tarde escoitou que o seu xefe, cando se molestaba pola escasa ganancia dos computadores masculinos do observatorio, adoitaba botalo: “a miña serventa escocesa tamén o faría mellor!”.