A universidade de Leioa mira ao sol

1991/10/01 Aizpurua Sarasola, Joxerra Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Astronomia
• Unibertsitateak

Mirando ao péndulo de Martin Rivas Foucault.

Durante a visita a Bilbao da Carpa de Ciencias, dentro dos actos organizados ao seu ao redor, tivemos seminarios científicos paira profesores. Os de Elhuyar recibimos una invitación paira participar nun seminario destas características no que coñecemos a Martin Rivas. Enxeñeiro industrial nacido en Atxuri en 1944. Profesor de Física Teórica en Leioa e Vicedecano de Estudantes da Facultade de Ciencias. O motivo da participación de Martin era dar a coñecer algúns dos curiosos ensaios que se están levando a cabo en Leioa.

O 21 de xuño de 1989, aproveitando o solsticio de verán paira o mediodía solar (cando eran as 14:12:35 da hora civil), ao pasar o sol polo meridiano local inaugurouse o Heliosquímetro de Leioa.

Figura .

As palabras gregas helios (sol) e skias (imaxe, sombra, proxección) completan a palabra heliosquiámetro. Este instrumento ten una lente que proxecta ao chan a imaxe do sol e permite realizar algunhas medicións a través da súa traxectoria.

A estrutura do citado instrumento móstrase na figura 1.

O ángulo l que aparece nesta imaxe representa a latitude de Leioa. Mediante a lente do poste obtense a Figura 2 seguindo a sombra obtida nas distintas épocas do ano.

Os percorridos da sombra solar no chan pódense representar mediante ramas de hipérbola. Os representados na Terra son só uns poucos, os correspondentes a solsticios (21 ó 22 de xuño e 21 ó 22 de decembro) e equinoccios (21 ó 22 de marzo e 22 ó 23 de setembro) e días de variación dos signos do zodiaco, ou devandito doutra maneira. Por este último motivo, no tramo das ramas da hipérbola colocáronse os nomes do zodiaco, na parte dereita os correspondentes ao verán e outono, e na parte esquerda os correspondentes ao inverno e a primavera.

Detalle do poste de Leioa e a imaxe da terra Cando sacamos a foto, pódese ver que a sombra do poste estaba en Xémini.

Xunto a estas ramas de hipérbola representouse o meridiano que pasa polo poste (2° 58’ 2”) e o paralelo correspondente á imaxe do sol nos equinoccios (43° 19’ 55” I).

Doutra banda, a cada tramo das ramas da hipérbola déuselle unha cor.

A información que pode ofrecer o heliosquímetro de Leioa é a seguinte:

• Nas curvas da órbita e do ocaso indicáronse, respectivamente, as horas de xeración e entrada do sol. A diferenza entre ambos é o número de horas de sol ao día. Paira conseguir a hora local hai que ter en conta que o sol pasa polo seu meridiano ás 12 do mediodía, e si por exemplo o sol pasou en 14 horas e 15 minutos por hora civil, ás horas de orto e ocaso habería que engadir 2 horas e 15 minutos paira determinar a hora civil correspondente.
• Os intervalos coloreados indican a posición do sol sobre o zodiaco e corresponden a dúas posibles constelacións. No inverno e primavera o sol estará nos signos do zodiaco indicados á esquerda e no outono e verán nos da dereita.
• Coñecendo a cor do intervalo que corresponde ao día, situándonos no punto onde se concentran as liñas de meridiano e equinoccio, seremos capaces de determinar no seu horizonte os puntos de xeración e entrada do sol dese día. Paira iso basta con mirar na dirección do sector circular do mesma cor.
• O eixo de simetría do heliosquímetro é o meridiano do Campus de Leioa (2° 58’ 2” M) e sobre el, na súa parte esquerda, a declinación do sol en graos sobre o ecuador celeste e a altura a sobre a horizontal do mesmo ao pasar polo meridiano á súa dereita. No outono e inverno a declinación é negativa, o que significa que o sol está por baixo do ecuador celeste. Aliñado recto do meridiano é recto equinoccial e correspóndese co seu paralelo (43° 19’ 55” I).

No patio central da facultade de ciencias de Leioa o péndulo de Foucault segue o movemento do sol.

Aparte do heliosquímetro, hai algo que se pode ver en Leioa, o péndulo de Foucault. Colga do teito do patio principal da facultade de ciencias. O péndulo de Foucault é un péndulo simple. Déixase que se mova á súa maneira. O observador que se corresponde co movemento de rotación da Terra observará que o plano de movemento do péndulo desprázase de leste a oeste, é dicir, séguese o sol. Paira manter o movemento do péndulo habilitouse una pequena caseta no teito da facultade de ciencias, onde se atopan o electroimán e outros aparellos eléctricos.

A historia pódese analizar desde diferentes puntos de vista. Martín Rivas ensinounos nun minuto a historia xeolóxica de Bizkaia. Si lector. Varias canteiras e montes de Bizkaia recolleron pedras de diferentes épocas e están expostas paira calquera persoa. Aínda que as pedras pódense ver no campus de Leioa, no soto da facultade de ciencias móstrase a sección iluminada de cada pedra, coas explicacións teóricas.

Din que este aspecto estético da ciencia non termina co que hai agora, porque Martin Rivas e os seus amigos teñen moitas ideas de face ao futuro.

A historia xeolóxica de Bizkaia maniféstase no soto da facultade de ciencias de Leioa mediante estas espectaculares fotografías. Cada foto indica a sección da roca de diferentes épocas.

Figura .