Un mundo escuro, silencioso, húmido...

2002/12/15 Lasa Iglesias, Aitziber - STEAM Hezkuntza arloko arduraduna

• Geologia

En Euskal Herria predominan as covas con entrada vertical.

Nada máis penetrarse nunha cova, un abrigo ou una cova, o espeleólogo deberá recoller o casco, os arneses, o material de escalada, as cordas e a lámpada de carburo, entre outras cousas. E é que se introducirá nun mundo absolutamente atípico. O cheiro é diferente: percíbese moho e humidade. Non se escoita como é habitual, amortécese raramente o son e reflíctese en cavidades afastadas da superficie terrestre. Sobre todo, o silencio e a falta de luz. As referencias de tempo e espazo pérdense. A seguridade de estar moi lonxe da saída é total. Iso tamén inflúe psicoloxicamente. Pero, sobre todo, é un privilexio. Moi poucas persoas teñen a oportunidade de explorar estes lugares, que gocemos da excursión!

Viarios subterráneos

Cuevas horizontais, profundas simas verticais, amplas cavidades e sistemas laberínticos, que conforman no seu maior parte pasos subterráneos. E estas estruturas teñen que ver co mecanismo de formación das covas.

Hai moitas formas de crear covas, pero a máis común é a que xera formacións kársticas. Nos terreos kársticos a pedra ten forma de arxila seca e é una terra gretada e chea de buracos, permeable. A auga caída non ten desaugadoiro e diríxese directamente ao subsolo. A auga disolve a calcaria e, tras un proceso milenario, as augas subterráneas forman una rede de pasos.

Espeleología en beneficio da ciencia

Quizá os animais máis coñecidos das covas son os morcegos. Na escuridade das covas é habitual a depigmentación.

Fotos: J. Aihartza

A espeleología é a investigación do mundo subterráneo, una palabra derivada da palabra grega spelayo que significa cova. O espeleólogo francés Edouard Alfred Martel é considerado o pai da espeleología actual, xa que Martel foi o primeiro que estudou as covas con fins científicos.

A espeleología ten tres liñas de investigación: geoespeleología, bioespeleología e antropoespeleología. A geoespeleología analiza a estrutura xeolóxica do subsolo, incluíndo estalactitas, estalagmitas e estruturas cristalinas en covas calcarias. A bioespeleología estuda a vida subterránea, xa que as condicións ás que ven sometidos estes seres vivos son tan especiais que nas covas hai animais moi curiosos. E por último, a antropoespeleología permite analizar os restos que hai nas covas e comprender mellor a antigüidade do ser humano.

Cuevas de Euskal Herria

Euskal Herria é un lugar belo paira os espeleólogos, xa que os nosos arredores están cubertos de covas. Pero predominan as covas con entrada vertical. Por iso, a espeleología local recibiu un gran impulso cando se empezou a utilizar a branda ou escala de cable de aceiro.

As primeiras exploracións espeleológicas en Euskal Herria realizáronse nas covas de Gipuzkoa. De feito, entre 1871-1930 levaron a cabo diversas prospeccións e escavacións paira investigar a prehistoria en covas como Aizkirri, Aitzbitarte, Urteaga, etc. (S. Umerez, C. Lersundi, T. Aranzadi, E. Eguren, J.M. Barandiaran). Do mesmo xeito, entre 1905 e 1929, E. Racovitza e R. Jeannel, pioneiro en bioespeleología, analizou a fauna de varias covas de Gipuzkoa.

Entre Navarra e Zuberoa, no macizo de Larrea, atópanse algunhas das covas e abrigos máis importantes do mundo, coñecidos até a data. Entre as covas máis profundas atópase a cova de Budogia (Bu-56, –1.408 m) ou a P. S. Sima Martín (-1.342 m). Entre os máis longos, o citado P. S. Cova de Martín (52,7 km). Na zona de Bizkaia, o sistema Cabalos-Vale ten 60 km de lonxitude e en Álava, a cova SE-44 ten 42 km de lonxitude. En Gipuzkoa investigáronse xa preto de 1.700 covas. Entre eles, os máis profundos son Ormazarreta 2 (-576 m), en Aralar, e o orificio de Gaztelu (-522 m), na zona de Aitzgorri.

Fauna rupestre

Nos terreos kársticos hai infinitas covas que ofrecen aos espeleólogos unhas cavidades únicas.

L. Astorkia

O mundo de Harpete é principalmente un campo mineral, pero tamén hai seres vivos, entre os que a maioría son animais. As plantas e animais rupestres son as ocorrencias dun artista surrealista: os morcegos, os ollos xigantes e os anfibios albinos, as lombrigas translúcidas e luminiscentes, as raíces vellosas das árbores, os fungos... un mundo condicionado pola falta de luz. Nas covas viven máis de cinco mil animais diferentes.

Antropoespeleología

As covas foron utilizadas polo home desde tempos remotos, desde o frío até a choiva e os animais. Por tanto, recolléronse numerosos vestixios nas covas, que son recolleitos e analizados por antropólogos, paleontólogos e arqueólogos quen constrúen as súas teorías.

Na cova de Lezetxiki, situada no macizo de Udalaitz, atópase o xacemento correspondente á época máis antiga da prehistoria vasca. Na cova de Ekain, no macizo de Izarraitz, atopáronse pinturas do período Madeleine, con espectaculares imaxes de cabalos, bisontes e osos. Pero son poucos exemplos.

Por tanto, o interior do terreo, non?

Publicado en 7K.