Eguzki-sistemaren muga

Azken ale gehienetan bezala, berriz ere Eguzki-sistemari buruz arituko gara; baina bere mugetara hurbilduz. Mugaren azterketa hau bukatutakoan inguru hurbileko gaiak utzi egingo ditugu, orain arte ukitu ez ditugun beste gai batzuei heltzeko, hala nola, galaxiak eta gure Frantsez Bidea (Esne bidea), Kuasareak, etab.

Zenbait aletan Voyager 2k bidalitako datuetatik lortutako ondorioak azaltzen saiatu gara. Eguzki-sistema agurtzeko ere Voyager 2 eta beste hiru espaziuntzirekin (Voyager 1, Pioneer 10 eta Pioneer 11rekin) batera abiatuko gara haren mugatarantz.

Hasieran pentsa daitekeenaren aurka Eguzki-sistemaren muga ez da bere grabitate-eremuaren efektuak kontutan hartuz definitzen. Eguzkiaren inguruan orbitatzen duten gorputz urrunenen artean Oort-en hodeia osatzen duten kometak ditugu, eta hodei honen erradioa 50.000 unitate astronomiko (UA, Eguzkia eta Lurraren arteko distantzia, 150 milioi km gutxi gorabehera) inguruko erradioa izan daiteke.

Baina distantzia horretara, eta askoz txikiagoetara ere, Eguzkiak ez du inolako eraginik izarrarteko ingurunean. Horregatik, muga ingurune horrek Eguzkiaren eremu magnetikoaren eragina ezabatzen duen zedean, limitean, dagoela kontsideratzen da. Gorputz baten eremu magnetikoaren eraginpean dagoen espazioaren alderdiari magnetosfera deitzen zaio; baina Eguzkiaren kasuan izen berezia ematen zaio: heliosfera. Mugari, berriz, heliopausa deitzen zaio.

Azken buruan, beraz, Eguzkia da heliosferan diren baldintza fisikoen erantzule. Jakina denez, Eguzkia gertatzen diren prozesu bortitzen ondorioz, fotosferatik abiatzen diren zatiki kargatuen (batez ere elektroi eta protoien) fluxu bat sortzen da. Fluxu hau planetarteko espazioan zehar zabaltzen da eguzki-haizea deitzen dena sorteraziz. Eguzki-haizearen zatiki hauek jaurtiki berriak direnean, hau da, oraindik Eguzkia utzi ez dutenean, beraren eguratsaren azken geruza eratzen dute: koroa.

Eguzki-haizearen zatikien abiadura, eskuarki, 400 edo 600 km/s-koa da. Dena den, kontuan izan behar da zenbat eta Eguzkiko latitude altuagoko alderdietatik jaurtikitako plasma izan abiadura handiagoa dela. Bestalde, Eguzkiaren azterketa egin genuenean esan genuenez, eremu magnetikoaren gorabeherak sortzen dituzten leherketa eta fenomeno ezberdinek eguzki-haizearen dentsitatea eta abiadura asko handieraz dezakete.

Abiadura, zehazki, 2000 km/s-koa izan daiteke. Ibilbideari dagokionean, eremu magnetikoaren lerro magnetikoak dira bidea mugatzen dutenak. Zer esanik ez, Eguzkiaren biraketa-abiadurak eragin handia du higidura horretan. Eremu magnetikoaren lerroak ez dira erradialak, kiribil erakoak baizik eta Neptunoren orbitaren inguruan ia perpendikularrak dira norabide erradialarekiko.

Eguzki-sistema.

Heliosferaren eiteari dagokionean, hasieran esferikoa izango zela uste zen; baina gaur egun dakigunaren arabera ezin daiteke esferikoa izan. Inguruko izarren higiduren azterketetan oinarrituz astronomoek zera ondorioztatu dute: izarrarteko ingurune lokala galaxiaren zentrutik Eguzkirantz dator 20 km/s-ko abiaduraz, gutxi gorabehera. Beraz, izarrarteko fluxuak eta eguzki-haizeak talka egiten duten ingurunean talka-uhina sortzen da, konpresio bat eraginez. Aurkako aldean, berriz, lerro magnetikoek isats luze bat eratzen dute izarrarteko fluxuaren norabideari jarraituz. Irudian dugu eginiko kontsiderazio guztien emaitza.

Heliopausa eta talka-uhinaren arteko alderdian izarrarteko eremu magnetikoaren intentsitatea milioi bat edo bi gaussekoa izan daiteke (lurrarena gauss heren batekoa da). Eguzki-haizea alderdi horretara iristen denean ez ditu Eguzkiaren eremu magnetikoaren lerro kiribilak segitzen, erradialki hedatzen da talka uhinera iritsi arte. Handik kanpo aldera eremuak desordenatuak dira eta plasmaren fluxua zurrunbilotsua da.

Zer esan dezakegu heliosferaren neurriei buruz? Arazo honetaz dakigun apurra izarrarteko espaziotik Lurrera iristen diren izpi kosmikoen jokaera aztertuz lortu da. Izpi hauen intentsitatea aldakorra da eta Eguzkiaren aktibitatearen periodo bera du. Aktibitatea maximoa denean izpi kosmikoen intentsitatea minimoa da eta alderantziz. Azalpena erraza da. Aktibitatea maximoa denean eguzki-haizea bortitzagoa da, eta heliosfera hedatu egiten da, ondorioz, izpi kosmikoen zurgapena handiagoa da.

Aktibitatea minimoa denean efektua alderantzizkoa da, noski. Bestalde, heliosferaren hedakuntzak beste ondorio bat ere badakar: Eguzkiaren aktibitatearen maximoa eta izpi kosmikoen minimoa ez dira garai berean gertatzen; bigarrena bederatzi hilabete eta urtebete artean atzeratzen da lehenengoarekiko (tarte berdina dugu, jakina, aktibitate minimo eta izpi kosmikoen maximoaren artean). Atzerapen edo desfase hau heliosferaren zabalkuntza aldiunekoa ez delako gertatzen da. Aktibitatearen gorakadak jaurtikitako zatikiek aipatutako denbora behar dute heliopausa toki berriraino eramateko eta kanpotik datozen izpien zurgapena eraginkorra izan dadin.

Datu honek Eguzkitik heliopausaraino dagoen distantziaren hurbilketa bat kalkulatzeko aukera ematen digu. Suposatzen badugu eguzki-haizearentzat 500 km/s-ko batezbesteko abiadura, 3,3 egunetan unitate astronomiko bat ibiliko da; beraz, bederatzi hilabetetan 80 U.A. eta urtebetean 110 U.A. Eskuarki, 100 eta 150 U.A. tartean dagoela suposatzen da Eguzkitik heliopausarainoko distantzia talka-uhina dagoen alderantz. Isats alderantz, berriz, ez dugu datu zehatzik kalkulurik egiteko, baina 10.000 U.A.ko kopurua aipatzen da orientazio gisa.

Lurra heliosferaren barruan higitzen den arren ez ditugu bere bereiztasunak eta jokaera ondo ezagutzen. Gorago aipatutako espaziuntziek bidaltzen dituzten datuak oso garrantzitsua diren arren arazo bat ere aurkezten dute, datorren alean ikusiko dugunez.

Bukatzeko beste begirada bat emango diogu irudiari, Eguzkitik urruntzen doazen espaziuntzien ibilbideak aztertzeko eta heliopausa igaro eta izarrarteko espazioan murgiltzeko duten aukera begiesteko. Lau untziek arazo bera dute: erregaien oso erreserba mugatuak dituzte heliopausara iristeko egin beharko luketen bidaia luzeari erantzuteko. Pioneer 10 Eguzkitik 47 U.A.ra dago baina bere ibilbidea ez da egokiena heliopausara iristeko. Pioneer 11 29 U.A.ra dago eta Voyager 2, berriz, 30 U.A.ra, baina beraien ibilbidea ere ez da laburrena. Voyager 1, gaur egun Eguzkitik 38 U.A.ra, ibilbide egokiena duena da eta zientzilariek badute iritsiko den itxaropena bere energi iturria agortu baino lehen, 2020. urte inguruan edo.