Loitas fatigosas tres décadas pronto

2008/12/01 Orive Arroyo, Gorka - Farmazian doktorea. Biofarmazia, Farmakozinetika eta Farmazia-teknologiako irakasle kolaboratzaileaFarmazia Fakultatea UPV-EHU, Vitoria-Gasteiz | Zarate Sesma, Jon - Farmazian doktorea. Biofarmazia, Farmakozinetika eta Farmazia-teknologiako irakasle kolaboratzaileaFarmazia Fakultatea UPV-EHU, Vitoria-Gasteiz Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Mikrobiologia
• Osasuna
• Farmakologia
• Medikuntza

(Foto: T. Samson/World Bank)

Na actualidade, 33 millóns de persoas están afectadas a sida en todo o mundo. No entanto, tamén existen datos esperanzadores do XVII Congreso Internacional de Sida que se celebrou en agosto de 2008 en México. Publicación do informe elaborado pola Organización das Nacións Unidas paira a Conferencia --que analiza os datos de 147 países.

Por exemplo, con respecto a anos anteriores reduciuse o número de mortes relacionadas coa enfermidade. Ademais, incrementouse a porcentaxe de mulleres seropositivas embarazadas que reciben tratamento antirretroviral paira evitar a contaminación de recentemente nados, concretamente incrementouse nun 19% entre 2005 e 2007. No mesmo período de tempo, o número de casos novos de infección en nenos diminuíu de 410.000 a 370.000. É máis, cada día son máis os países que están a tomar medidas paira lograr a universalidade da terapia antirretroviral. Por exemplo, Botswana, Brasil, Chile, Costa Rica, Cuba e Laos están a piques de alcanzar una universalidade terapéutica.

Aínda por riba, a esperanza de vida dos pacientes aumentou considerablemente desde que se detectou o virus até a actualidade. Segundo publicaron na revista The Lancet o pasado mes de xullo, a esperanza de vida dos infectados polo virus alargouse 13 anos entre 1996 e 2005 en Europa e Norteamérica.

A investigación foi dirixida por investigadores da Universidade Canadense Simon Fraser e da Universidade Bristol do Reino Unido, dentro do proxecto The Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration, e baseouse no seguimento a 43.355 persoas que aos 20 anos comezaron a recibir terapia antirretroviral. Na actualidade, a esperanza de vida dos pacientes que foron sometidos ao tratamento atópase ao redor dos 70 anos de idade nas primeiras fases da enfermidade. A calidade de vida das persoas con SIDA mellorou moito e, en xeral, a sociedade dos países desenvolvidos está máis concienciada que hai uns anos.

Resultados dun ensaio clínico co fármaco Erraltegrabir. O gráfico mostra claramente a eficacia do medicamento.

(Fonte: B. Grinsztejn, Nguyen Bach-Yen, Katlama C. J. Gatell M. A. Lazzarin, Vittecoq D., González C. J. Chen J., Harvey C. M. e Isaacs R. D. "Safety and efficacy of the HIV-1 integrase inhibitor raltegravir (MK-0518) in treatment-experienced patients with multidrug-resistant virus: a phase II randomised controlled trial", The Lancet, 369, 1261, 14 de abril de 2007.)

Fármacos visibles

Ademais, a rápida evolución da ciencia achega cada día novidades interesantes. Por exemplo, novas estratexias paira o desenvolvemento de fármacos. A terapia antirretroviral baseouse até agora en evitar a proliferación do virus. Paira iso utilízanse fármacos inhibidores de dúas encimas, inhibidores da transcriptasa e da proteasa. Con todo, moitos seropositivos desenvolven a súa resistencia aos medicamentos destas dúas familias, polo que os científicos buscaron novos medicamentos.

Uno deles é o fármaco erraltegrabir, que está á venda en España desde marzo de 2008. Este fármaco é o primeiro da familia de inhibidores da actividade das integrasas, que inhiben a penetración do material xenético do VIH nas células humanas. Polo momento, recoméndase o seu uso en pacientes con elevada carga de virus e resistentes a outros fármacos.

Os pacientes que recibiron o novo medicamento mostraron resultados espectaculares. Segundo os últimos datos, tras 48 semanas de tratamento, o erraltegrabir demostrou a capacidade de reducir o virus a niveis indetectables. Aos poucos, o fármaco é capaz de aumentar o número de células CD4 do sistema inmunitario. As células CD4 son linfocitos tipo T que se encargan de iniciar a resposta inmune e destrúen os VIH. Por tanto, o paciente queda desprotexido fronte a outros virus ou bacterias.

India. A súa nai é seropositiva, pero o seu fillo non. Segundo o último informe de Nacións Unidas, o número de mulleres embarazadas que reciben terapia anti-contaxiosa aumentou un 19%.

J. Isaac/World Bank

O seguinte paso que se pretende dar co Erraltegrabir é analizar o resultado que dá o paciente como primeira opción de tratamento. Segundo a hipótese dos investigadores, o raltegrabir poderá erradicar o virus nun prazo de seis ou sete anos, o que evitará que o paciente sexa sometido a un tratamento vitalicio. Neste estudo participaron, entre outros, o Dr. Gatell do Hospital Clínico de Barcelona e o Dr. Clotet do Hospital Germans Trías i Pujol de Badalona.

O equipo de Clotet investiga se o erraltegrabir pode destruír os depósitos do VIH paira asegurar que a sida é posible grazas a resultados tan esperanzadores. De feito, aínda que o nivel do virus en sangue non sexa detectable, se os depósitos do VIH non se destrúen, o virus podería volver duplicarse e sería imposible curar completamente ao paciente. O equipo de Gatell investiga como reducir os efectos secundarios do novo fármaco.

Ademais de todo iso, é importante sinalar que as terapias antirretrovirais non teñen como único obxectivo mellorar o estado de saúde do contaminado. A redución do número de virus, ademais de mellorar a saúde do paciente, reduce a contagiosidad e normalmente non temos en conta que outra das funcións da terapia antirretroviral é a profilaxis, xa que asociamos a profilaxis unicamente ao uso do condón ou á non separación de xiringas.

Vacinas escuras

Entre as medidas antirretrovirais, a máis amarga é a vacina. O illamento do VIH en 1983 permitiu desenvolver una vacúa que rompese a difusión do virus. É máis, ao pouco tempo, cando se logrou una vacúa eficaz contra o virus da leucemia de gato similar ao VIH, os investigadores comezaron a ver máis cerca a vacina que combatería a pandemia. Pero aínda non o conseguiron. Nos últimos 25 anos realizáronse grandes esforzos e destinouse moito diñeiro a estas investigacións. En 2006, por exemplo, investíronse 933 millóns de dólares en proxectos de desenvolvemento da vacina contra o VIH.

Entre as medidas antirretrovirais, a máis amarga é a vacina. Cando identificaron o virus, anunciaron que o terían preparado durante dous anos e aínda non o conseguiron.

Pulpólux

Desde o punto de vista farmacolóxico utilizáronse diferentes estratexias paira o desenvolvemento da vacina. Inicialmente procedeuse á procura de moléculas que xeren una resposta adecuada do sistema inmunológico, é dicir, inmunógenos que aumenten a concentración de anticorpos capaces de neutralizar o virus. Tras un intenso traballo de investigación, descubriuse o presunto inmunógeno idóneo, o 120-glicoproteína da superficie do GIB-1.

Neste sentido, a III Vacina contra a Glicoproteína 120-20. Nos anos 2005 e 2006 publicáronse os resultados de dous ensaios clínicos da fase III, a última fase pre-comercial. Os resultados demostraron que a vacina foi capaz de aumentar o número de anticorpos fronte á 120-glicoproteína, pero que non era capaz de inmunizar a persoas sas contra o VIH. É dicir, as persoas vacinadas con anticorpos anti-glicoproteínas 120-20 teñen a mesma posibilidade de contaxiarse co VIH que as persoas non vacinadas. Segundo os expertos, a falta de capacidade preventiva da vacina é consecuencia da variabilidade xenética do virus e da súa capacidade de escape de anticorpos.

Á vista dos malos resultados da vacina baseada no inmunógeno, depositáronse forzas en linfocitos tipo T. O obxectivo desta segunda estratexia, en comparación coa anterior, non era profiláctico. Neste caso, estimular a resposta dos linfocitos tipo T pretendía reducir o número inicial de virus da infección, o que demostrou un desenvolvemento máis lento da enfermidade e una menor transmisión do virus.

En setembro de 2007 publicáronse os resultados do ensaio clínico paira 3.000 persoas --V520 da empresa Merck e do departamento de saúde de Estados Unidos- coa primeira vacina destinada a aumentar a resposta dos linfocitos T. Lamentablemente, segundo a análise dos resultados provisionais, aínda que a vacina aumenta a resposta das células T, non é capaz de reducir o número de virus iniciais da infección. Con todo, os resultados do estudo puxeron de manifesto o maior risco de infección polo VIH das persoas vacinadas.

(Foto: International AIDS Vaccine Initiative)

Polo momento, parece que o futuro é escuro. Con todo, non todos cederon na procura da vacina protectora. Por exemplo, está en marcha o III que integra as estratexias do inmunógeno e os linfocitos T. un novo ensaio clínico da fase 1 entre 16.000 homes e mulleres de Tailandia.

A primeira fase deste ensaio consistiu en administrar aos voluntarios una vacúa de tipo T que activa linfocitos de tipo T máis específicos que os que activaba a vacina V520, vCP1521. Na segunda fase administróuselles una vacúa de anticorpos contra a glicoproteína 120-20. Desta forma, conseguiuse agrupar nun mesmo ensaio as dúas estratexias terapéuticas investigadas até o momento, por unha banda, activando os linfocitos T trátase dun método de ataque incorrecto e doutra banda, agrídese directamente a glicoproteína 120 da superficie do virus. Como os resultados da investigación espéranse paira o ano 2009, quizá dentro dun ano sexamos máis optimistas.

O condón, principal antivirus

O condón é a ferramenta máis eficaz paira combater a sida. Entre outras cousas, é máis barato, non ten efectos secundarios e é a medida preventiva máis eficaz. Con todo, en países onde os costumes e crenzas da sociedade son moi esixentes, é máis difícil fomentar actitudes adecuadas en relación ao sexo. No entanto, o XVII. Segundo o informe elaborado pola ONU paira a conferencia, os países nos que o poder domina a cultura sexual poligámica en mans dos homes utilizan cada vez máis o condón. Ademais, as mulleres atrévense cada vez máis a rexeitar as relacións sexuais inseguras como consecuencia das mortes por SIDA.

(Foto: C. Carnemark/World Bank)

Está claro, por tanto, que tan importante como buscar fármacos é facer propaganda do uso do condón. Paira iso hai que buscar mecanismos que leven a mensaxe a todos: por exemplo, a selección de artigos de Mark Schoofs que gañou o premio Pulitzer en 2000. Narran os acontecementos ocorridos nos países subsaharianos, e nun deles recóllese o impacto que tivo a difusión da morte de Fela Aniculapo, a estrela de Nixeria. Segundo as prostitutas nixerianas, moitos clientes empezaron a pór condón tras coñecer a noticia. Por tanto, mesmo con medidas pouco complexas pódese avanzar en certa medida nesta difícil loita.

A tolerancia é tan importante como o uso do condón. Segundo o último informe da ONU, un terzo dos países do mundo aínda non teñen una lei que protexa aos seropositivos da discriminación. Prohíbenlles entrar en moitos países --por exemplo, China permitiulles entrar no país nos Xogos Olímpicos, pero esta medida debería ser paira sempre -. A loita contra a SIDA enfróntase a obstáculos moi difíciles de superar e é imprescindible ir dando pequenos pasos. É o caso da igrexa católica de Filipinas, aínda que a nós quizá nos pareza una bobada. A Igrexa católica de Filipinas autorizou o uso do condón nas relacións sexuais paira aqueles casos nos que una das parellas é portadora do virus --ou con SIDA. En definitiva, iso é o que necesitamos, porque a vontade das autoridades axuda moito máis que o diñeiro.