Espido en neve

2021/07/21 Echeazarra Escudero, Leire - Farmazian lizentziaduna eta Giza Fisiologiaren arloko ikertzailea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Anatomia/Fisiologia

Hipotermia

A temperatura corporal central é a temperatura interior do organismo, o corazón. O único lugar paira medir adecuadamente esta temperatura é o esófago (temperatura esofágica) ou o tímpano (temperatura epitimpanica) [1,2]. A temperatura corporal normal (chamada normotermia ou eutermia) oscila entre 36,5 e 37,5 ºC. Fóra deste rango actívase a resposta termorreguladora [3].

Cando a temperatura corporal baixa por baixo dos 35ºC prodúcese una hipotermia e o organismo non é capaz de producir a calor suficiente paira desempeñar adecuadamente as funcións fisiológicas. Existen diferentes niveis de hipotermia en función do descenso da temperatura central. A hipotermia é lixeira cando a temperatura corporal oscila entre os 33ºC e os 35ºC, con vibracións, movementos torpes e confusión mental. Este trastorno mental é coñecido entre os montañeiros como frío inocente. Entre 30ºC e 33ºC, a hipotermia é media e os síntomas anteriores acompáñanse de desorientación, somnolencia e perda de memoria. Por baixo de 30ºC é una hipotermia grave que provoca perda de conciencia, extensión de pupilas, baixada de tensión e enfraquecemento do latexado cardíaco. As funcións vitais retárdanse tanto que o suxeito parece morto. Con todo, é posible que recupere as súas funcións a medida que aumenta a temperatura. Por iso, entre os médicos adóitase dicir que una hipotermia non está morta ata que o corpo quéntase [4].

Ao longo da historia producíronse varias mortes por hipotermia. Por exemplo, na invasión napoleónica de Rusia morreron miles de soldados franceses no inverno de 1812, e moitos dos viaxeiros do Titanic morreron en 1912 debido ao seu afundimento nas augas frías do Océano Atlántico.

Espido paradoxal

Sabías que entre o 20% e o 50% dos mortos íspense “intencionadamente”? [5, 6]. Este fenómeno coñécese como espido paradoxal. Esta situación foi descrita por primeira vez en 1979 por Wedin, Vanggaard e Hirvon [7] e viuse algunha vez entre os alpinistas a gran altura [8].

O espido paradoxal consiste en quitar a roupa nunha hipotermia. Esta actividade non parece lóxica, xa que a temperatura corporal diminúe aínda máis rapidamente, agravando a situación. Como é posible que alguén que está a morrer frío decida desfacerse da roupa paira acelerar a hipotermia e provocar a súa morte? Paira entender este misterio, en primeiro lugar, debemos coñecer como se protexe o noso corpo do frío.

Como detecta o noso organismo os cambios de temperatura?

Os seres humanos vivimos nun mundo perigoso. Como mecanismo de defensa ante os riscos, contamos cun complexo sistema sensorial que trata de evitar a exposición a estes axentes nocivos. A temperatura é un dos factores que poden pór en perigo a nosa supervivencia se é demasiado alta ou baixa. O corpo humano dispón dun excelente sistema de percepción que nos permite evitar o exceso de calor ou frío e, ademais, é capaz de diferenciar un rango de temperaturas non perigosas.

As neuronas teñen gran importancia na percepción da temperatura. Existen algúns tipos de neuronas sensibles a estímulos térmicos que envían información desde os tecidos periféricos cara á medula espinal e o cerebro. Alí intégrase e interpreta a temperatura como información térmica e ponse en marcha procesos fisiológicos paira protexela do frío e así manter o equilibrio (homeostasis).

Que teñen estas neuronas paira detectar cambios de temperatura? Proteínas que actúan como canles iónicos, denominadas TRP, activas coa temperatura [9]. A primeira canle desta familia que se atopou foi o TRPV1 (do inglés Transient Receptor Potential, Vanilloid 1), a partir da investigación realizada con capsaicina, un composto químico que se atopa en pementos picantes como o chinés, responsable da sensación de calor que sentimos na boca ao comer comida picante. Así se descubriron as proteínas sensibles á calor. A partir da clonación de TRPV1 describíronse 6 canles TRP que responden a un amplo rango de temperaturas [10]. Entre eles atópase a canle ANKTM1 que se activa a temperaturas inferiores a 17ºC. Cando o organismo achégase a temperaturas baixas, actívase esta canle e ponse en marcha os mecanismos de protección [11, 12].

Que procesos fisiológicos ponse en marcha paira protexer ao noso organismo do frío?

O organismo dispón de varios mecanismos paira manter a súa temperatura dentro dos límites. Os mecanismos que nos protexen do frío son principalmente a xeración de calor e a limitación da perda de calor. O sistema de regulación da temperatura está formado polos termorreceptores cutáneos e hipotálamos e por un centro integrador situado no hipotálamo. Os termorreceptores activan o centro motor primario de vibración no hipotálamo. Desde as neuronas envíanse sinais aos músculos esqueléticos paira provocar una contracción rítmica. A musculatura esquelética en repouso produce o 20% da calor corporal. Cando fai frío aumenta o ton muscular nas partes distales do corpo, o que eleva a produción basal de calor entre un 50 e un 100%. Ao estender este aumento do ton aos músculos proximales prodúcese una vibración. A vibración aumenta entre 2 e 5 veces a produción de calor, co que a temperatura corporal central sobe 0,5 ºC. A intensidade da vibración depende da interacción entre a cortiza cerebral, o hipotálamo anterior e o cerebelo [13]. Esta situación pode prolongarse no tempo, o que supón un gran consumo de enerxía [14, 15].

O mecanismo paira non perder calor é a vasoconstricción periférica. O sangue móvese desde as extremidades cara aos órganos vitais internos. Así, as zonas corporais exteriores actúan como illantes paira protexer as zonas corporais interiores [3]. Doutra banda, ponse en marcha cambios metabólicos e endocrinos como o aumento da actividade suprarrenal (liberación de adrenalina e noradrenalina), a liberación de hormonas tiroideas, o aumento do metabolismo basal e a produción de calor. Por último, non podemos esquecer a termorregulación conductual que nos leva a elixir o ambiente, os alimentos e a roupa adecuados paira protexernos do frío [16].

Que ocorre cando a hipotermia mantense no tempo?

A hipotermia produce danos funcionais nas células debido ao cambio no equilibrio hidroelectrolítico e no consumo de osíxeno que provoca a morte celular. A nivel cardiovascular diminúe a presión arterial e o gasto cardíaco, podendo provocar arritmias. Dificultade respiratoria. Aumenta a diuresis nos riles, co que aumenta o risco de deshidratación. No sistema nervioso central prodúcense alteracións na memoria, o razoamento e a conciencia [15].

Desde o punto de vista fisiológico, podemos atopar dúas explicacións paira explicar o comportamento irracional que leva a espir ás vítimas da hipotermia grave. Una explicación pode ser que a zona cerebral, o hipotálamo, que regula a temperatura corporal, se descontrola cando a temperatura baixa por baixo dun punto. O hipotálamo funciona como un termostato. Cando o termostato non funciona correctamente, pode indicar que fai calor (e a persoa sente así), pero realmente estase conxelando. Segundo algúns estudos, o centro hipotalámico de regulación de temperatura pode desequilibrarse por unha lesión producida por unha hemorraxia subaracnoidea [17].

Outra explicación atopámola nos vasos sanguíneos. Como se comentou anteriormente, a medida que o corpo se arrefría, o sangue móvese das extremidades aos órganos vitais internos. Seguramente todos nos demos conta de que as partes do corpo que primeiro se arrefrían son os pés e as mans. O obxectivo deste mecanismo é protexer os órganos vitais. O problema xorde cando a hipotermia e a vasoconstricción periférica persisten durante moito tempo. Que ocorre cando o fluxo sanguíneo redúcese en zonas exteriores? Debido á vasoconstricción, a cantidade de sangue que chega a estes músculos é moito menor e quedan sen enerxía suficiente. Finalmente, estes músculos reláxanse e aparecen o efecto contrario: a vasodilatación. En consecuencia, o sangue quente do interior do corpo pasa inmediatamente ás zonas exteriores, xerando una forte sensación de calor, a pesar de estar hipotermia. Por iso, ás veces, as vítimas da hipotermia quitan a roupa, aínda que a temperatura corporal sexa cada vez menor. Isto agrava a situación e acaba coa morte.

 

BIBLIOGRAFÍA:

[1] Davis PR, Bayer M. 2006. “Accidental hypothermia”. J R Army Med Corps, 152, 223-233.

[2] Walpoth BH, Galdikas J, Leupi F, Muehlemann W, Schlaepfer P, Althaus U. 1994 “Assessment of hypothermia with a new “tympanic” termometer”. J Clin Monit, 10, 91-96.

[3] Sessler DEI. 2009. “Thermoregulatory defense mechanisms”|Care Med 37 203-210.

[4] Avellanasa ML, Ricartb A, Botellac J, Mengelled F, Soterase I, Veresf T and Vidalg M. 2012. “Management of severe accidental hypothermia”. Med. Intensiva, 36(3), axuste 200-212: 10.1016/j.medin.2011.12.005.

[5] Albiin N, Eriksson A. 1984. “Fatal accidental hypothermia and alcol”. Alcol and Alcoholism, 19(1): 13-22. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.alcalc.a044396

[6] Rothschild, M.A., Schneider, V. 1995. “Terminal burrowing behaviour” —a phenomenon of lethal hypothermia.Int J Leg Med 107, 250–256. https://doi.org/10.1007/BF01245483.

[7] Wedin B, Vanggaard L, J. de Hirvon 1979. "Paradoxical undressing in fatal hypothermia". J Forensic Sci. 24(3), 543-53.

[8] Rolf CM, Gallagher KE. 2018. “Hypothermic Death in the Arctic State”. Acad Forensic Pathol. Axuste 8(1), 64-82: 10.23907/2018.005.

[9] Castelo K, Diaz-Franulic I, Canan J, Gonzalez-Nilo F, Latorre R. 2018. “Thermally activated TRP channels: molecular sensors for temperature detection”. Phys Biol. 15(2):021001 Axuste: 10.1088/1478-3975/aa9a6f

[10] Salgado-Aguayo A e Vaca L. 2009. “As bases moleculares da percepción de temperatura no humano”. REB, 28(2), 36-41.

[11] Jordt SE, McKemy DD, Julius D. 2003. “Lessons from peppers and peppermint: the molecular logic of thermosensation”. • Mod.13(4), 487-92: 10.1016/s0959-4388(03)00101-6.

[12] Story GM, Peier AM, Reeve AJ, Eid SR, Mosbacher J, Hricik TR, Earley TJ, Hergarden AC, Andersson DÁ, Hwang SW, McIntyre A Pad, Japot, A, D, A, Aug. 2003. “ANKTM1, a trp-like channel expressed in nociceptive neurons, is activated by cold temperatures”. Cell.112(6), precisión 819-29: 10.1016/s0092-8674(03)00158-2.

[13] Lloret J, Santalo M, Ris J, Domingo P, Net A. 1987. “Regulación da temperatura corporal e hipotermia accidental”. Med Clín 88(20); 817-825.

[14] Solanas M, Escrich E, Nicolas B.2004 Regulación da temperatura corporal” En: Montaña e Frío. Desnivel, Madrid (2004). p 23–33.

[15] Soteras I, Subirats E, H. Reistas. 2011. “Hipotermia accidental”. Medicamento Clínico, 137 (4), 171-177. https://doi.org/10.1016/j.medcli.2010.04.005.

[16] Turk EE. 2010 “Hypothermia”. Forensic Sci Med Pathol 6:106–115.

[17] Descloux E, Ducrot K, Scarpelli MP, Lobrinus A, Palmiere C. 2017 “Paradoxical undressing associated with subarachnoid hemorrhe in a non-hypothermia case?” Int J Legal Med. Axuste 131(5), 1341-1345: 10.1007/s00414-017-1597-3.