Auga e vida, onde e en Marte! Crónica resumida da procura iniciada hai tempo

2005/02/23 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

• Astronautika
• Astronomia

As primeiras citas sobre a auga de Marte remóntanse a 1870. O astrónomo Giovanni Schiapparelli afirmou ver as canles de Marte co telescopio. Isto provocou a imaxinación de varios afeccionados á astronomía, que os consideraron como canles artificiais creados polo ser.

Dicir que en Marte había seres vivos baseados en estruturas en forma de acueducto pareceulles un pouco máis aos astrónomos prudentes e sensatos, pero demostraron que había canles nas observacións dos próximos anos. Con todo, a idea dos seres intelixentes que facían as canles de xestión da auga non desapareceu do todo, e en 1895 o astrónomo Percival Lowell volveu estimular a convicción de que el tamén vira una complexa rede de canles que, segundo todas as aparencias, eran artificiais.

Este debate sobre a orixe das canles durou décadas. Con todo, as naves espaciais que se achegaron a Marte nos anos 1960-1970 desmentieron totalmente o tema das canles artificiais. Marte non estaba alagado, non había ningunha rede de canles paira o transvasamento de auga dun lado a outro. Pola contra, o chan marciano parecíase aos desertos do planeta Terra.

Marte=deserto? Non, grazas

Con todo, os astrónomos non cesaron. Entre os anos 70 e 1990, as naves espaciais que pasaron preto de Marte recibiron imaxes da superficie de Marte. E alí estaban as canles vistas por telescopio! Ademais de estruturas similares ás canles, existían outras estruturas singulares. Nada máis empezar a imaxinar como se crearían esas estruturas, pensábase na hipótese da auga. Era tan tentador… e ademais axustábase tan ben ás estruturas xeolóxicas vistas na superficie de Marte...

Tiñan que recoñecer, con todo, que non notaran nin una pinga de auga. A densidade da atmosfera marciana é aproximadamente do 1% da da Terra, polo que, dalgunha maneira, é demasiado fina paira manter as moléculas de auga na superficie. Con todo, as estruturas superficiais denunciaban a abundancia de auga nalgún momento. Como xurdiron se non? Todo apunta a que nalgún momento houbo grandes inundacións, lagos e no hemisferio norte quizais tamén un océano. Os esforzados astrónomos atoparon restos de todos eles nas imaxes recollidas polas naves espaciais.

Todas as pistas, con todo, eran indirectas, non tiñan ningunha proba paira verificar as propostas. Por tanto, os científicos tiñan un lugar paira a dúbida e tiñan que analizar outras alternativas. Por exemplo, era posible que as canles fosen derramados de dióxido de carbono conxelados, una lava lixeira ou correntes de xeo... Quen sabe! Estas opcións baseábanse tamén en estruturas e, como ocorría coa hipótese da auga, non tiñan probas concluíntes.

Revisión exhaustiva e detección de pozos e lodos

As investigacións sobre Marte avanzaron e en 2002 a nave espacial Mars Global Surveyor botou á superficie de Marte a mirada máis esixente até entón. Segundo viu, a auga parecía filtrarse polos canóns e cráteres e formaba os barrancos. Non fai 4 millóns de anos, senón no pasado recente ou mesmo na mesma hora. Parecía haber pozos de auga na superficie do planeta e, quizais, nalgún momento houbo condicións adecuadas paira a creación e supervivencia dos seres vivos. Pero había demasiadas frases condicionais e facultativas en boca dos científicos. Os escépticos podían ter moitas razóns paira crer que non había auga, nin agora nin antes.

En marzo de 2004 o vehículo Opportunity da NASA recibiu por primeira vez indicios directos. Ao parecer, atopou evidencias de que as rocas da zona estiveron en contacto coa auga líquida no lugar de aterraxe do vehículo, o Meridiani Planum. Pero, cales eran esas evidencias supostamente innegables?

As probas eran de tres tipos: químicas, morfológicas e mineralógicas. Os orificios que había nas rocas demostraban que alí houbo cristais de sal e que se disolveron; as esferas perfectas do hematite mineral parecían producidas na auga; e identificaron na roca un mineral que só se produce na auga, jarosita.

En calquera caso, paira a súa formación basta cun pouco de auga, é dicir, de aí non se podía deducir que houbo mares ou ríos. Nas rocas de Marte, con todo, déronse conta de que o aspecto que adopta a capa de area sobre as rocas non era despreciable. Non tiña nada que ver coas dunas que produce o vento na Terra. Pola contra, parecíase moito ás estruturas que producen as ondas ou as correntes. Conclusión: Aquel lugar no que se achaba Opportunity estivo nalgún momento cuberto de auga, talvez nun mar pouco profundo. Iso segundo a NASA.

Sen auga líquida. De momento

Nos últimos meses, o Opportunity percorreu o cráter Endurance, onde recolleu numerosos indicios da presenza de auga. Din que non hai outra explicación paira explicar como se crearon as estruturas e materiais que atopou. Ademais, parece que esta zona estivo mergullada durante moito tempo, xa que as capas de sedimentos do cráter formáronse pola acción da auga e o paso do tempo.

Con todo, non atoparon auga líquida. Existe? Os máis optimistas esperan recibir resposta este ano. De feito, o radar MARSIS da nave espacial europea Mars Express debería finalizar este ano o mapa de Marte. Este radar alcanza un quilómetro de profundidade. Por tanto, pronto saberemos si na capa freática hai moita auga, ou si hai pequenas bolsas de auga ou non... Con todo, isto non aclarará a existencia de seres vivos. A pregunta máis gorda, por tanto, seguirá igual, calquera sabe até cando.

Próximas misións

Viviu algunha vez en Marte? Hai seres no planeta vermello na actualidade? As seguintes misións poden axudar a responder a esta pregunta.

MARSIS

Radar con capacidade de rastrexo baixo a pel. ESA vai dentro da nave espacial Mars Express da Axencia Espacial Europea, e explica si hai auga baixo a superficie.

A pesar de que Mars Express leva un ano orbitando ao redor de Marte, o MARSIS aínda non entrou en funcionamento. Ao parecer, en simulacións por computador han visto que o longo mastro do radar, ao moverse polo camiño, pode danar a outros aparellos. Realizáronse os cálculos e lanzarase en marzo. Espera até ese momento paira recibir os primeiros datos!

MARS RECONNAISSANCE ORBITER

En agosto deste ano a NASA quere enviar a nave espacial máis grande que ha orbitado xamais Marte. Chegará a Marte no ano 2006 e pasará dous anos virando ao seu ao redor. Durante este tempo centrarase no 1% de Marte e realizará un mapa preciso deste tramo, cunha resolución de 30 cm, nada máis lonxe! Tamén analizará a mineralogía de Marte, o clima e o tempo, e descubrirá si hai auga baixo a superficie. Tamén analizará onde deben aterrar as seguintes misións.

PHOENIX

A NASA pretende establecer una especie de laboratorio en Marte, una misión que arrincará en 2007 co obxectivo de realizar estudos detallados na superficie de Marte. Paira iso instalará alí unha chea de ferramentas e dispositivos. Entre outras cousas, una ferramenta de perforación a media metro de profundidade e de identificación de mostras.

Aínda que a tarefa de Phoenix non é a procura de vida, se se atopan moléculas orgánicas complexas identificaraas. Ademais, conta cun microscopio óptico e un atómico que lle permite analizar restos ou fósiles de seres vivos. Se as hai, claro.

MARS SCIENCE LABORATORY

Este proxecto tamén pertence á NASA e estase preparando paira 2009. Do mesmo xeito que agora ten os vehículos Opportunity e Spirit, entón tamén quere levar outros dous vehículos a Marte, pero a misión será máis longa e profunda. Seleccionarase previamente o lugar de circulación dos vehículos para que os datos que recollan sexan o máis significativos posible. Entre as ferramentas que van levar van dispor dun avanzado espectrómetro que lles permitirá saber como se produce o metano...

EXO-MARS

É un proxecto da ESA con o que queren analizar a Marte tanto desde o ceo como desde dentro. Paira iso, una nave espacial orbitará ao redor de Marte e un vehículo circulará pola superficie. Exo-Mars prepárase especialmente paira a procura de vida. Ademais, buscará un lugar idóneo paira establecer una base sustentable no futuro.

O vehículo levará 40 kg de ferramentas, entre as que se atopa una máquina capaz de perforar até unha profundidade de dous metros e un laboratorio. Así mesmo, recibirá imaxes e mostras superficiais e subterráneas. Si ao analizar as mostras atópanse compostos orgánicos, compararaos coas moléculas que se relacionan coa vida na Terra. Por exemplo, se atopa aminoácidos, comprobará si L ou R. De feito, os L-aminoácidos son un claro indicio de vida na Terra.

De onde vén o metano?

Na Terra, case todo o metano que hai na atmosfera é producido por seres vivos, desde as plantas en descomposición até os puzkers das vacas. Por iso, cando tres grupos que non teñen relación entre si afirmaron detectar metano na atmosfera de Marte o ano pasado, algúns lanzaron inmediatamente a pregunta: é posible que a orixe deste metano sexan os seres vivos? O metano detectado pode ser una proba da actividade dos microorganismos? E seguiron soñando...

Parece que a NASA quere crer que o soño é certo. Une metano e auga, indicando que o metano apareceu no mesmo lugar no que hai vapor de auga. En consecuencia, estes lugares poden ser hábitats de vida. Una vez máis, demasiadas frases facultativas e condicionais paira explicar a orixe do metano existen outras opcións: volcáns, cometas... Aínda é pronto paira saber nada. Mentres tanto, soñar é libre.

Próxima parada, Marte Marte, Vello e Novo Planeta Vermello Todos a Marte

Publicado no apartado D2 de Deia.