Untzigintzaren historia (3): Itsasoko deabruak, bikingoak

Oslo-ko Museoan gordetzen den untzi bikingoa.

IX. mendean itxaso Europako Atlantiko aldeko kostaldea inbaditu uten indartsu. Paris-ko atariraino iritsi iren, Frisia, Rouen, Nantes eta beste zenbait eskualde menperatu ondoren. Lisboa eta Sevilla ere bipildu zituzten. Gero, Mediterranioko kosta ustiatzeari ekin zioten Konstantinopolis-eraino. Euskal Herrian bertan, 859. urtean Nafarroako Gartzea erregea, Eneko Haritzaren semea, bahitu egin zuten eta gero urrezko 70.000 txanponen truke askatu.

Bikingoak, hondasun-egarriak bultzata, Islandia eta Groenlandiaraino iritsi ziren Iparraldean. Kanadaraino heldu zirela diote, eta agian baita Hudson ibaiaren bokalea baino hegoalderago ere.

Baina mintza gaitezen ibilaldi harrigarri hauek gauzatu zituen bitartekoaz; mintza gaitezen bikingoen untzia. Itsasoan bizkor ibiltzeko, untziak arina izan behar zuen batetik eta sendoa bestetik, Mantxako Kanalean eta Iparraldeko Itsasoan olatuen haserreari aurre emateko.

Untzigileen buruhausterik nagusiena, arintasuna zen. Untzi astunak ez ziren egokiak gerrazale haientzat. Izan ere, bikingoek ez zituzten kostako herriak bakarrik bipiltzen. Beren untziak bizkarrean hartu eta lehorrean bide luzeak eginez berriro uretaratzen zituzten. Horrela, ibaitan gora ibiliz, ehundaka kilometro egiten zituzten batzutan barrualdera. Paris setiatzerakoan eta Montecassino desegiterakoan adibidez, horixe egin zuten.

Helburu horiek zituen beraz garai hartako bikingoen itsasoko erregeak; skeid izeneko untziak alegia.

Untzia bera, hogeitabi edo hogeitahiru metro luze zen. Zabalean bost metro inguru zituen eta altueran metro t'erdi. Oso arina zen; udan bakarrik nabigatzeko modukoa. Izan ere itsaso txarrarekin irauteko sakonera txikiegia zuen eta horregatik neguan lehorrean gordetzen zuten untzia, estalia, ondo koipeztuta eta barrua erdiraino urez beteta. Aurrean, brankan, ehunez estalitako zubi higikorra zuen, marinel edo gerlariak uhinen zipristinetatik babestearren. Etsaiengandik babesteko ere balio izan zuen inoiz.

Irudi beldurgarriak zeramatzaten untzi bikingoek branka aldean landuta.

Pinuzko masta zuen erdian, eta handik zintzilikatzen zen bela karratu handi bat; kolore bizi eta irudi arraroz betetako oihaltzar bat.

Untzikoek, botoz aukeratzen zuten buruzagia, eta ez aurreko buruzagiaren familikoa. Nor bere buruaren errege zirela zioten, eta gogozkoen zitzaiena hautatzen zuten nagusitzarako. Baina behin hautatuz gero, buruzagi berriari obeditzea zin egiten zuten eta zintzo jarraitzen zioten. Dena den, agintariak bere lanean gaitasunik eza erakusten bazuen, menpekoek utzi egiten zuten eta beste nagusi berri bat aukeratu.

Buruzagia hiltzen zenean, untzia hartzen zuten hilobitzat. Izan ere, ba al zegoen ura baino hilobi egokiagorik? Hainbat ibilaldi eta borroka egindako skeid a hilkutxa bihurtzen zen orduan. Erdian zurezko txabola altxatu ondoren, hantxe uzten zuten buruzagiaren gorpua. Gero, untzi eta guzti hondartzan lur ematen zioten itsasondoan; uda partean hain urrutira joan eta negurako urre, esklabo nahiz janariz beteta etortzeko bide zen itsasoraren magalean.

Bikingoek, arazo handiak zituzten Atlantikoan nabigatzeko. Itsasoko ekaitzen beldurra zegoen batetik, eta noranahi joateko ere haizeak ondo probetxatu behar ziren. Udaldian, ekialdeko haizeek bultzata Islanda eta Groenladiaraino heldu ziren.

Hegoaldera nabigatu nahi zutenean, mendebaldeko haizeez baliatzen ziren. Horregatik, askok uste duenez, Colon baino lehen iritsi ziren bikingoak Ameriketara. Seif Eriksson norvegiarrak, ustekabean ikusi zuen lurralde bat mendebaldean eta gero berriro alderdi haietara itzuliz, negua han pasa ondoren mahatsez beteta etxeratu zen. Horregatik deitu zioten Ardoaren Lurra, ustez gaurko Terranova den lurraldeari.

Baina bikingoen garaiaz gero, itsakoko nabigazioari berebiziko bultzada emango zion asmakizuna erabiltzen has¡ ziren: ipar-orratza. Ordurarte itsasoan, intuizioz zebiltzan batetik bestera, kostak ikusiz, gogoratuz eta sumatuz. X. mendean ordea, ipar-orratzari esker orientazioaren arazoa konpondua zuten.

Berez ipar-orratza, Kristoren garai inguruan txinarrek asmatua zuten. Hala ere, X. menderarte ez zen Europan azaldu. Hasieran, urez betetako katilu batean, lasto baten barruan flotatuz ipintzen zuten orratz magnetikoa. Georago, XII. mendearen hasieran, orratz magnetikoa ardatz batetan biratzen zen eta horrela joan zen hobetuz orientaziorako ezinbesteko tresna bihurtu zen ipar-orratza. Izan ere orrats horrek, sorginkeriaz edo, Lurraren ipar poloari begiratzen bait zion beti.