Bo, bonito, barato... e libre

2007/02/01 Asurmendi Sainz, Jabier - Informatika-ingeniaria eta Bitarlan-en sortzailea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Softwarea

Nos anos 60 e 70, o software non se consideraba un produto, nin estaba destinado a obter beneficios. Era un suplemento que os vendedores de grandes computadores daquela época daban aos clientes paira poder utilizar estes dispositivos. Nese ambiente, os programadores intercambiaban o código fonte. Posteriormente, mediante acordos de licenza, algunhas entidades comezaron a establecer límites aos usuarios.

En 1983, Richard Stallman, pioneiro do software libre, comezou a traballar no proxecto GNU, co obxectivo de retornar a ese ambiente de traballo inicial e desenvolver un sistema operativo libre completo. Dous anos despois, fundou a Fundación do Software Libre (Free Software Foundation, FSF) paira dar soporte legal, financeiro e loxístico ao proxecto GNU.

En 1990, GNU contaba cun editor de textos chamado Emacs, un compilador paira linguaxe GCC C e a maioría dos programas de bibliotecas e servizos que conforman un sistema operativo UNIX convencional. Con todo, faltaba un compoñente moi importante do sistema operativo, o núcleo.

Así, en 1991, o finlandés Linus Torvalds comezou a desenvolver o núcleo de Linux e decidiu distribuílo como software libre. Nalgún pai, once programadores apareceron dispostos a colaborar no desenvolvemento. Por internet, e aos poucos, conseguiron o núcleo compatible que necesitaba UNIX.

Pero, que é o software libre? De feito, en inglés o software free pode entenderse como gratuíto ou libre. Pois aínda que moita xente pensa o contrario, a esencia do free software non é a gratuidade, senón a liberdade. Una vez adquirido, o software libre pode ser utilizado libremente, copia, investigación, modificación e distribución. O software libre pode estar dispoñible paira descargar gratis en Internet ou pode obterse a prezo de distribución. A gratuidade non é imprescindible para que sexa libre, pódese vender e comprar software libre.

As catro liberdades

Un software é libre si cumpre catro tipos de liberdade. A primeira, denominada liberdade 0, permite o uso da aplicación con calquera finalidade, privada, pública, comercial ou educativa. 1 en liberdade, exprésase a liberdade de analizar o funcionamento da aplicación e adaptarse ás necesidades de calquera persoa. A liberdade 2 permite realizar e distribuír copias sen límite. Por último, a aplicación liberdade 3 é a liberdade de calquera persoa paira cambiar, mellorar e redistribuír.

Cabe destacar que as liberdades 1 e 3 obrigan á dispoñibilidade do código fonte do software. De feito, o código fonte da maioría das aplicacións que non son software libre é inaccesible: só se pon en mans do usuario ficheiros binarios incomprensibles paira a súa execución no computador.

Doutra banda, é frecuente atopar aplicacións gratuítas que non son software libre. Estas aplicacións denomínanse freeware, e neste caso si, a palabra free refírese á gratuidade. Pero estas aplicacións non son software libre, nin sequera co código fonte dispoñible, si non cumpren as catro liberdades.

Máis seguro e falante

O software libre presenta múltiples vantaxes paira usuarios informáticos, tanto individuais como colectivos ou asociacións.

Una das vantaxes é a seguridade. Non hai consenso absoluto, pero o debate avoga polo software libre: sen medo poderíase dicir que o software libre é máis seguro que o software pechado. De feito, ao estar dispoñible o código fonte da aplicación, programadores e empresas de seguridade de todo o mundo poden realizar auditorías do código e comprobar que a aplicación non ten porta traseira ou que non é un cabalo de Troia (un programa paira obter información do usuario ou realizar una acción malintencionada no computador do usuario). No caso do software pechado non é posible. Por outra banda, os buracos de seguridade e as súas solucións atópanse máis rapidamente grazas á vontade dos usuarios e programadores da comunidade.

Ademais, o servizo técnico de soporte de aplicacións e plataformas non se interrompe ou mantén segundo criterios comerciais. Isto foi e é o caso de versións antigas de aplicacións e sistemas operativos de Microsoft. No caso do software libre, con todo, xa que o código fonte está dispoñible, ou ben a comunidade ou empresas informáticas non produtoras poden ofrecer servizo técnico. Doutra banda, calquera aplicación ou plataforma libre

A documentación pódese atopar de esmorga en internet e normalmente en moitos idiomas, mesmo en eúscaro.

De feito, o software libre é beneficioso paira linguas minoritarias, xa que calquera entidade ou persoa pode traducir o software ao idioma desexado. En software pechado, con todo, só a empresa propietaria ten dereito á tradución, que é a que decide o idioma no que se coloca o seu software. Así mesmo, cada vez que se crea un recurso libre paira una lingua queda dispoñible paira todo o mundo e a súa presenza amplíase nas novas tecnoloxías.

Economicamente, por suposto, é máis vantaxoso o software libre que o pechado: a maior porcentaxe de software libre pódese adquirir por devalu ou prezo de distribución. E si págase, por ser una aplicación a medida ou por incluír accesorios ou outros servizos, pódese copiar en tantos computadores e tantas veces como queiras. No caso do software pechado, con todo, é necesario pagar a licenza paira cada computador.

Ademais, fomenta o desenvolvemento. Como o código é aberto, calquera pode melloralo ou adaptalo ás necesidades, deixando libre a nova versión. Non hai que inventar a roda cada vez e afórrase tempo e diñeiro.

En casa, no traballo, na escola

Desde o punto de vista social, o software libre é una boa oportunidade para que os países empobrecidos poidan acceder á tecnoloxía, por exemplo, ou para que os individuos e as pequenas empresas que non poden pagar os custosos prezos das licenzas deixen atrás as dúas opcións que tiñan até agora: copiar o software ilegalmente e ter problemas económicos. Por tanto, pódese dicir que o software libre axuda a reducir a brecha tecnolóxica.

No caso de empresas e asociacións, outra vantaxe destacable é que si solicitan un servizo ou desenvolvemento a unha empresa informática, una vez finalizados os traballos non quedan vinculados á mesma paira realizar modificacións en leste ou noutros servizos. Poden dirixirse a outra empresa que lles ofreza mellores condicións, ou si teñen un informático, pode facelo el sen límite algún. Doutra banda, si a empresa informática ten a posibilidade de utilizar software libre, o servizo pode ser máis económico xa que non ten por que empezar desde cero.

No ensino tamén pode ser moi conveniente ensinar mediante software libre na medida do posible. Por unha banda, pola diversidade que existe en cada tipo de aplicación, que non é

ensinando o funcionamento dunha aplicación concreta, senón dun tipo de aplicación; e doutra banda, porque os alumnos poden facer cantas copias desexen paira seguir en casa co apreso. Si utilízase software pechado é necesario adquirir licenzas paira seguir aprendendo fose ou utilizalas profesionalmente. Ademais, é posible investigar como funciona internamente o propio software libre, é dicir, o seu código fonte.

En entidades públicas, por suposto, parece máis apropiado o uso de software libre, xa que na medida en que se trata de diñeiro público é máis responsable en canto ao gasto. Ademais, as experiencias en diferentes lugares foron boas. Doutra banda, á hora de elixir entre software libre e pechado, as administracións deberían analizar as vantaxes que ofrece o software libre paira linguas minoritarias e, por tanto, paira o eúscaro.

Medos e dificultades

Algúns tamén atoparán desvantaxes no software libre. Una delas é a cuestión dos formatos. En formatos estándar paira fotos, vídeos, sons, documentos, etc. non hai problemas, pero hai problemas con formatos non estándar e pechado que utiliza software non libre. As aplicacións máis importantes de software libre admiten estes formatos (na medida do posible son formatos pechados), pero non ao revés, e desgraciadamente son as máis estendidas na sociedade. A modo de exemplo: Coa aplicación ofimática OpenOffice pódese traballar sen problemas cos documentos creados con MS Office, pero non ao contrario, aínda que o formato Open Office sexa aberto e estándar.

Outro argumento en contra pode ser a dificultade de instalación e configuración, pero non é do todo así. O navegador Firefox, o cliente de correo electrónico Thunderbird e Open Office, por exemplo, instálanse e utilizan coa máxima facilidade tanto en GNU/Linux como en MS Windows e MacOS X. É certo que noutros casos pode ser difícil, pero o mesmo ocorre co software pechado.

Os hábitos tamén son una dificultade paira o software libre, sobre todo no sistema operativo. Afeito a un, non é fácil cambiar a outro. Con todo, afortunadamente, a instalación de sistemas operativos libres é cada vez máis sinxela, destacando a popularidade de Ubuntu. En calquera caso, non estamos obrigados a utilizar o software libre mediante un sistema operativo libre. En MS Windows ou MacOs X tamén se atopan dispoñibles as aplicacións libres máis importantes e un gran número de software libre, e ademais, normalmente en eúscaro. Leste pode ser o primeiro paso paira penetrarse no mundo do software libre.