Menos calorías paira vivir máis
2018/06/01 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
CALERIE é o experimento máis completo e rigoroso paira analizar as consecuencias para comer menos calorías das desexadas a longo prazo por persoas sas. Foi patrocinado polo Instituto de Saúde de Estados Unidos (NIH) e desenvolvido entre varios centros en dúas fases.
Nunha primeira fase estudáronse as consecuencias da redución de calorías nun prazo de seis meses no metabolismo das persoas. Analizáronse tres situacións: tomar un 20% menos de calorías das que necesitarían paira manter o peso inicial, un 25% menos e un 30% menos de calorías, garantindo sempre os nutrientes necesarios paira manter a saúde.
Entre os participantes atopábanse homes e mulleres, cun índice de masa corporal de entre 25 e 30, é dicir, con sobrepeso.
Os resultados do experimento foron satisfactorios: en xeral, perderon peso e graxa visceral, melloraron a sensibilidade á insulina, diminuíron a temperatura corporal e diminuíron o nivel da hormona tiroidea T3 ou triiodotironina, entre outros. Dalgunha maneira, achegáronse aos parámetros dos animais e as persoas que viven longamente.
Segundo, con peso adecuado
A partir destes resultados deseñouse a segunda fase. A característica principal desta fase é que os participantes tiñan un peso adecuado ou estaban algo máis grosos do suficiente. Cabe destacar que a redución de calorías era máis suave que na fase anterior, cunha media do 15%.
Durante dous anos realizaron un experimento no Centro de Investigacións Biomédicas Pennington. Nun principio eran 73 voluntarios, pero finalmente tiveron en conta os datos de 53 voluntarios: 36 mulleres e 17 homes de 34 a 46 anos, a maioría brancos. Delas, 34 sufriron una redución de calorías e 19 comeron o que quixeron.
Os resultados foron publicados na revista científica Cell, cuxa principal conclusión se resume no título do artigo. Di aproximadamente: “A atenuación do metabolismo por redución progresiva de calorías e a redución do dano oxidativo confirma as teorías da Taxa de Vida e o envellecemento do Dano Oxidativo” (“Metabolic Slowing and Reduced Oxidative Damage with Sustained Caloric Restriction Support the Rate of Living and Oxidative Damage Theories of Aging”).
Dúas teorías, ambas as correctas
O obxectivo da segunda fase era explicar o mecanismo polo que a redución de calorías prolonga a súa vida. De feito, propuxéronse moitos mecanismos, pero non se conseguiu una aclaración total. Na investigación centráronse nas dúas principais teorías do envellecemento. Ambos de outrora, con signos experimentais favorables pero non profundamente demostrados.
A primeira é a denominada taxa de vida, relacionada coa taxa metabólica: nos mamíferos, dentro de una determinada especie, a maior taxa metabólica respecto da unidade de masa, menor vida e viceversa. A outra é a teoría do Dano Oxidativo, na que os produtos laterais (ROS) da fosforilación oxidativa que se produce nas mitocondrias danan o ADN, os lípidos e as proteínas, acelerando o envellecemento.
Pois ben, segundo os resultados obtidos no experimento, os investigadores conclúen que ambos se producen. É dicir, consideran que a redución de calorías prolonga a vida moderando o metabolismo e reducindo o dano oxidativo.
Así, por exemplo, os voluntarios perderon 8,7 kg de media e os do grupo de control gañaron 1,8 kg. Pois ben, os que sufriron una redución de calorías por perda de peso tiñan un gasto enerxético aínda menor do previsto, tanto en 24 horas como en pernoctaciones (entre 80 e 120 kcal por día). Segundo os investigadores, isto significa que se lles adaptou o metabolismo. Paralelamente, reduciuse a actividade das hormonas tiroideas e os niveis de ROS. É dicir, o dano oxidativo diminuíu.
Por tanto, a redución do 15% de calorías parece ser eficaz paira alargar a vida. Ademais, os investigadores afirmaron que é seguro nun artigo publicado en 2016.
Como nos animais
Aínda que os resultados do experimento CALERIE coinciden coas dúas principais teorías sobre o envellecemento, aínda quedan moitas preguntas por responder. En calquera caso, Mª Puy Portillo Baquedano, Xefa do Grupo de Investigación Nutrición e Obesidade da UPV/EHU, e a investigadora do grupo CIBERobn, considera que a investigación é “realmente interesante”.
Portillo lembra que as primeiras investigacións do efecto da redución de calorías na vida realizáronse nos fermentos, logo nos nematodos, e a partir de aí, en animais cada vez máis complexos, até chegar aos primates: “En todos eles han visto que una baixa redución calórica prolonga a súa vida comparada coa dos que comen o que queiran”.
Pero en humanos, Portillo explicou que é moi difícil levar a cabo este tipo de investigacións: “Como vivimos moitos anos, non se propuxo una investigación que perdure toda a vida do voluntariado. Ademais, os comités éticos deben aprobar o estudo e pode cuestionarse até que punto é ético que una persoa sen obesidade poida someterse a unha dieta baixa en calorías. Etc”.
Con todo, Portillo tamén afirma que os resultados do experimento CALERIE confirman o que xa vira nos animais e nese sentido considera “significativo”: “Porque tamén estamos cansados de ver que se conseguen uns resultados nos animais e que logo nas persoas non pasa o mesmo. Nesta ocasión non demostraron que a redución de calorías prolonga a súa vida, pero os datos obtidos nun período de dous anos suxiren que é posible”.
Tamén deu importancia á ratificación de ambas as teorías: “Tanto do metabolismo como dos radicais oxidantes demostraron que ambos ocorren”.
Portillo recoñeceu que esperaba una diminución dos radicais oxidantes, consecuencia que se demostrou noutros moitos estudos, mesmo nos realizados por eles. Pola contra, a redución do metabolismo era menos clara: “Neste sentido paréceme un fito, xa que as medicións realizáronse nunha cámara metabólica e os datos obtidos son reveladores”.
Preguntas e opcións
Pero tamén xorden preguntas: “Por exemplo, canto se debe alargar a redución de calorías? A investigación durou dous anos, non é tanto e as súas consecuencias medíronse rapidamente. Pero, hai que facelo toda a vida para que teña efecto? E é que se agora volven comer con normalidade, o metabolismo volve normalizarse, o nivel de oxidantes… Non sei”.
Engade outra pregunta: “Até que punto alárgase a vida? É fundamental saber canto tempo vas dedicar a comer pouco e en función diso, canto che vas a alargar a túa vida. Si é necesario, gáñase pouco tempo e non merece a pena”.
Neste sentido, Portillo sinalou outra vía: reducir as calorías de forma periódica e nun breve espazo. “Iso pode ser una boa opción, polo menos máis fácil que facer dieta ao longo de toda a vida”.
Cita a continuación a epigenética: “Os xaxúns e outras situacións de tensións provocan marcas epigenéticas e creo que as marcas afectadas pola redución de calorías teñen máis posibilidades de perdurar se se fan de forma periódica. Pero, claro, hai que demostralo e concretar todos os aspectos: cando empezar, canto debe durar a redución, canto espazo debe deixar até o seguinte...”.
Iso si, ten claro que a redución de calorías non pode ser grande: “Falamos dunha poboación sa, non de obesos, polo que non pode levar una dieta hipocalórica. Por exemplo, no experimento CALERIE reduciuse un 15%, o que é bastante suave. A quen queiran adelgazar aplícaselles máis do 25%. É certo que os investigadores afirman que os voluntarios perderon 8 kg, pero iso é moi pouco si o obxectivo fose adelgazar. Ademais, esta perda produciuse no primeiro ano e logo mantivéronse no peso”.
Moléculas imitadoras
Tendo en conta o anterior, considera que merece a pena seguir investigando nesta liña. O equipo de investigación de Portillo investiga con ratas: “Son estudos preclínicos. Investigamos a influencia dos polifenoles na obesidade e as súas patoloxías asociadas”.
O resveratrol é un dos polifenoles máis estudados. “Ademais do que fixemos, existen numerosas bibliografías sobre a influencia dos polifenoles e habemos visto que funcionan con mecanismos de acción similares aos da redución de calorías. Por iso dise que son moléculas que imitan a redución de calorías”, explica Portillo.
Con todo, o efecto non é o mesmo. Por exemplo, comparáronse os efectos dunha redución calórica do 15% e o resveratrol en ratas. “Aí vimos que é certo que o resveratrol imita a redución de calorías, pero os efectos da redución son máis evidentes nos parámetros medidos por nós: cantidade de graxa corporal, resistencia á insulina e graxa acumulada no fígado, é dicir, esteatosis hepática”.
Tamén se probou a adición de resveratrol na dieta ás ratas con redución de calorías. “A nosa hipótese era que o efecto da redución de calorías aumentaría, o que sería moi interesante aplicalo nas pautas de adelgazamento, xa que é moito máis fácil facer una dieta cunha redución do 15% durante moito tempo que una redución do 25%. Pero o resultado non foi bo: non había diferenzas entre os que tomaban e os que non o facían”.
Hai tres anos que fixeron un experimento similar pero cunha redución do 25%. Entón pensaron que o efecto da redución era tan grande que o do resveratrol non se notaba. “Pero, ao parecer, non é iso, senón que a influencia do resveratrol queda en nada cando hai una redución de calorías”, conclúe Portillo.
Máis que calorías
Por tanto, a baixa redución de calorías parece ser un bo camiño paira alargar a vida. Pero advirte de que hai que ter en conta a outros axentes: “É frecuente citar, por exemplo, aos habitantes de Okinawa (Xapón). Gozan da maior esperanza de vida do mundo e toman por si mesmas menos calorías que noutros lugares. Pero o número de calorías é só un factor”.
Comparou coa poboación xaponesa: “Nós tamén temos una esperanza de vida moi alta; se non me equivoco, a segunda do mundo, por detrás de Xapón. E non comemos como en Xapón, pero temos similitudes: non comemos tanta graxa saturada como noutros sitios; nós comemos monoinsaturadas, e eles poliinsaturados; tomamos moitos polifenoles, moita fibra… A consecuencia non se pode asociar a un único axente, é un grupo de axentes”.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
