Juantxo López de Uralde, director español de Greenpeace

2001/06/21 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Ingurumena

Cales son os principais problemas que se atopan nos ecosistemas mariños?

Os efectos sobre os ecosistemas mariños son moi variados. Por unha banda, diría que o mar se explota demasiado e cada vez máis. Desde 1995 o número de capturas multiplicouse por cinco. O 16% da proteína animal consumida por habitante e o 26% do petróleo utilizado procede do mar.

Doutra banda, a introdución de especies, a redución de hábitats e os efectos de todo tipo de contaminación.

Cales son as principais contaminacións mariñas?

O mar recolle una gran cantidade e variedade de residuos, desde os máis visibles até os contaminantes orgánicos persistentes. Poden distinguirse dous grupos entre sustancias naturais e sustancias artificiais ou químicas.

As sustancias naturais son principalmente arroxadas ás augas sucias e, aínda que en concentracións normais a natureza é capaz de asimilalas, as concentracións excesivamente elevadas provocan un desequilibrio nos ecosistemas.

As sustancias sintéticas son ásperas (90% de plástico), metais pesados e contaminantes orgánicos persistentes, entre eles hidrocarburos, pesticidas coñecidos como DDT, lindane, dioxinas que se producen nas incineracións, PCBs utilizados como illantes de transformadores, etc. A natureza carece de mecanismos de degradación de residuos sintéticos.

Os residuos do segundo grupo son máis nocivos?

A maior parte dos residuos orgánicos son arroxados ás augas sucias das cidades, xerando desequilibrios nos ecosistemas. De feito, estes residuos presentan un alto grao de nitróxeno e fósforo e provocan reaccións como a eutrofización, provocando frecuentemente a morte masiva de fauna e flora por falta de osíxeno.
As sustancias artificiais tamén causan a morte, pero doutra maneira. Por exemplo, a inxestión de grandes desperdicios de plástico permite asfixiar aos animais (tartarugas, aves...). No golfo de Bizkaia, por exemplo, hai 50 millóns de obxectos a unha profundidade de 0-200 metros! e no Mar do Norte dispáranse 70.000 m ³ bruscos desde os barcos! A cantidade destes residuos non é, por tanto, insignificante.

Os metais pesados acumúlanse nos tecidos grasos e a medida que avanzan na cadea trófica as concentracións aumentan. Os metais provocan anomalías nos órganos sexuais dos animais ou tumores e cancros.

Ademais, o mecanismo denominado destilación permite o movemento dos residuos sustentables. Primeiro soben á atmosfera, alí móvense dun lado a outro e logo precipitan. Por iso, non é de estrañar, por exemplo, a presenza de metais pesados nos osos do Ártico.

Dixo que lanzamos residuos naturais en augas sucias urbanas. Cales son as orixes dos residuos químicos?

A orixe principal dos residuos químicos é a industria. As zonas industriais atópanse nas proximidades dos ríos e portos e arroxan altas concentracións de residuos. Como ben lembramos, as industrias deixaron exemplos tan dramáticos como o de Doñana.

Do mesmo xeito, o dragado do chan dos portos tamén sofre enormes danos. Isto débese a que a terra que se dragan expúlsase un mil máis lonxe, de maneira que ao aumentar a cantidade de sustancias suspendidas prodúcese una contaminación doutro ecosistema debido á abundancia de contaminantes.

Por último, non podemos esquecer aos 27.000 barcos que circulan dun lado a outro.

Que tipo de contaminación provocan os barcos?

Os barcos provocan contaminacións convencionais e accidentais.
A contaminación típica, o lixo, os produtos que se lanzan ao limpar o barco e as pinturas de TVD. Estas pinturas impiden a proliferación de microorganismos e algas no exterior do barco, polo que tampouco se produce a proliferación de plancto nas proximidades.

Ademais dos habituais, como os tristes exemplos que vimos neste inverno, tamén se producen contaminacións de accidentes. Normalmente a vertedura é petróleo. Pero como no caso de Ievoli Sun disparouse o estireno, tamén se lanzaron outros produtos químicos. O petróleo que se lanza a través destes accidentes representa o 12% da saída á mar.

Cales son os danos que provocan estes accidentes espectaculares?

Estes accidentes nos barcos teñen dúas consecuencias, momentáneas e a longo prazo. En primeiro lugar, dado que a maioría das veces o accidente prodúcese en condicións meteorolóxicas adversas, a extensión da mancha é fácil. As especies directamente afectadas son as aves.

Co tempo rompen as moléculas e créanse cadeas de carbono máis pequenas. A natureza tarda entre 10 e 15 anos en dar a volta a este tipo de verteduras.

Que se pode facer nestes casos paira reducir os danos?

Normalmente tentan deter a extensión da mancha con produtos químicos, pero é peor. De feito, con estes produtos químicos conséguese a formación de bólas de petróleo que co seu peso van ao subsolo do mar. Así, o petróleo quítase de vista, pero non desaparece! Só empeoran o problema.

A única solución é reforzar as medidas de seguridade dos buques. Agora, as compañías petrolíferas e aseguradoras, ata que o interese dos medios de comunicación diminúe, pasan una pelota de responsabilidade. Despois páganse as indemnizacións aos pescadores, e xa está! Os ecosistemas seguen danados.

Cada vez máis accidentes, contaminantes orgánicos persistentes... Como moitas outras cousas, pódese dicir que o problema da contaminación mariña está a globalizarse?

Si, sen dúbida. Os contaminantes desprázanse dun lado a outro e os lugares aparentemente non contaminados. Cada vez é máis difícil atopar emprazamentos non contaminados. É un problema mundial.

Entón a solución tamén terá que ser mundial?

Si, a solución conseguirase con acordos internacionais, e iso demostróunolo a experiencia de 30 anos. Por exemplo, a medida que se prohibiu a gasolina con chumbo, conseguiuse reducir a concentración de chumbo na atmosfera. Tendo en conta este tipo de exemplos, é hora de deixar de lado o concepto de dilución paira impulsar as producións sen residuos.

Por pór exemplos prácticos, a aplicación das lexislacións paira a recollida de residuos equipados polo porto e a depuración de todas as augas residuais urbanas debe facerse canto antes.

Home con experiencia

Juantxo López de Uralde é director español de Greenpeace desde maio. O donostiarra de 37 anos comezou a traballar sobre ecoloxía cara a 1980. Primeiro traballou nun pequeno grupo da universidade e de alí pasou á CODA (Coordinadora das Organizacións da Defensa das Aves), lugar de reunión dos pequenos grupos da comarca que traballaban en defensa dos paxaros. Co tempo, CODA pasou de ser un grupo de defensa dos paxaros a ser un grupo de defensa ambiental. Na actualidade foi un paso cara á chamada Ecoloxistas en acción.

En 1987 entra en Greenpeace paira dirixir a campaña contra a incineración. Existía un proxecto de incineración de residuos industriais no Cantábrico, que dirixiu una campaña en contra, ata que se conseguiu revogar a autorización concedida polo Goberno. Posteriormente a campaña continuou no Mar do Norte e mergullouse en campañas de tóxicos e enerxías.

En 1999 trasládase a Greenpeace International como coordinadora da campaña internacional contra os tóxicos.