Tecia solanivora: pesadelo dos produtores de pataca

2002/06/09 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Nekazaritza

A tecia solanivora, pégaa que come pataca, causa grandes perdas en Sudamérica e as Illas Canarias.

Chámase Tecia solanivora. É orixinario de Guatemala e ten dúas cousas que lle gustan: comer pataca (non come máis) e coñecer o mundo. Desde que saíu do seu país, estendeuse a numerosos países de América do Sur, como Costa Rica en 1970, Ecuador en 1996, Venezuela e Colombia. Aínda por riba, no ano 2000 chegou ás Illas Canarias. Con estas características pódese describir o sits viaxeiro, pero tamén hai outras descricións.

Tecia solanivora sitsa (familia do grupo de bolboretas) é o pesadelo dos produtores de pataca de Guatemala, Ecuador e Canarias. O macho de pégaa aliméntase da esencia da pataca, e si a pataca xa está recollida é igual. Ao Sits adulto encántalle a pataca e en poucos meses pode destruír grandes stocks.

Desde o punto de vista científico, Tecia solanivora é un insecto lepidóptero e actualmente destrutor das zonas de pataca de Sudamérica. A súa difusión é moi sinxela e atopouse nas Illas Canarias no ano 2000. Está na lista vermella da European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO).

Esta organización, sen control, considera que as zonas de pataca de Sudamérica están en perigo. Desde 1999, un equipo de investigadores do Instituto de Investigación e Desenvolvemento francés traballa paira identificar a estratexia da polilla e pór en marcha a ‘loita biolóxica’ paira frear a súa expansión.

Pataca, comida básica

As perdas provocadas pola pataca Tecia solanivora sits son enormes, por unha banda porque destrúe zonas completas de pataca e, ademais, en moitos países suramericanos a pataca é un alimento básico.

En Ecuador, por exemplo, a pataca é o alimento básico dun millón de persoas. En 2001 este sits destruíu 500.000 sacos de pataca e noutras decenas de miles de hectáreas sementadas non se puido recoller nada. E a crise non terminou.

As previsións deste ano son que nas zonas de sementa de pataca as perdas serán maiores que as do ano pasado.

Problemas nas Illas Canarias

Como xa se comentou, sits é viaxeiro e, do mesmo xeito que outros insectos invasores como a bolboreta Cacyreus Marshalli, que come flor de geranio, as transaccións internacionais axúdanlle a desprazarse dun país a outro.

Neste caso, viaxou desde Sudamérica a Europa meténdose no saco das sementes de pataca importadas de Venezuela. O ano pasado este sits reduciu á metade a produción de pataca na illa de Tenerife e desprazouse de Tenerife a Gran Canaria. Este ano estímase que destruirá o 80% da produción. Con todo, os agricultores denunciaron que o Goberno de Canarias non deu a debida importancia ao problema e que nun principio se estendeu pola non adopción de medidas fitosanitarias adecuadas.

Primeiros resultados da investigación

Paira facer fronte a este problema contémplanse dúas solucións: o uso de pesticidas e insecticidas e a ‘loita biolóxica’.

Paira os agricultores de América do Sur as pesticidas son demasiado caros e os insecticidas son demasiado perigosos paira o medio ambiente e paira os habitantes da contorna. Si os tratamentos son efectivos, a zona de pataca debería ser tratada polo menos durante 30 días consecutivos, o que supón un risco paira o consumidor. Ademais, estes agricultores non dispoñen de tecnoloxía nin materiais que permitan una adecuada difusión dos insecticidas.

Nesta situación, o problema queda en mans dos virólogos e entomologistas. Neste traballo comezou en 1999 un grupo de investigadores da universidade de Quito. Até o momento púxose en marcha un programa paira elaborar o mapa do despregamento, coñecer a bioloxía e comprender a invasión.

As investigacións demostraron que o sits está colonizando novos campos e que si non se intervén seguirá así. De feito, os sits adultos pon una media de 23 ovos ao día, dos cales só un 5% morren. Non é de estrañar, por tanto, que se reproduza tan facilmente.

O único inimigo do momento é o frío. Parece ser que a temperaturas inferiores a 10ºC e choivas intensas o sebo non é capaz de reproducirse.

Con todo, a falta de inimigos biolóxicos que regulen a poboación da polilla, está a estenderse sen medida. Por iso, os investigadores queren adaptar unha pesticida biolóxico. Esta pesticida biolóxico é un virus dunha bolboreta de pataca: Phthorimaea operculella. Sábese que a introdución de novas especies é moi perigosa paira o vertebrador do ecosistema, pero parece que neste caso non hai outra solución.

Até a adaptación da pesticida biolóxico, os produtores de pataca teñen poucas medidas paira protexer a súa produción. Recoméndase concentrar os tubérculos canto antes e retirar as follas amareladas, pero en realidade a eficacia destas solucións é moi limitada.

Os días 4 e 5 de xuño, en Quito, celebrouse un simposium sobre esta praga no que haberá que ver as consecuencias que dela se derivan.

Publicado no suplemento Estación de Gara.