Estamos en condicións de harmonizar o medio ambiente coa industria?

1998/06/01 Barruetabeña Oregi, Leire | Gabiola Anakabe, Lorea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ingurumena
• Sariak

Introdución á xestión ambiental

Nun principio pensábase que o medio era case inalterable e que os recursos eran case inesgotables; que a capacidade do aire, a auga e a terra paira recoller, dispersar ou depurar os residuos non tiña límites.

Nos anos 70 e 80 producíronse una serie de accidentes con graves impactos ambientais: Seveso, Basilea, Exxon-Valdez, Txernobil… Para entón a sociedade era consciente da influencia que a industria ten sobre os seres humanos e o medio ambiente e, desde entón, a presión da propia sociedade levou ás empresas a facerse cargo dos danos producidos nesta actividade.

Debido á importante perda económica que supoñen estes accidentes, as compañías aseguradoras tamén pediron aos seus clientes medidas de prevención e control máis estritas e deben demostrar que na actualidade cúmprense todas as medidas paira abaratar as pólizas. Estas foron as principais razóns que impulsaron a certificación ambiental.

Os empresarios actuais, por tanto, teñen coñecemento do medio ambiente e aos poucos estase integrando dentro dos plans de xestión das empresas, coa prevención como principal obxectivo. Por exemplo, a empresa Sandoz —1986. En 2012, o principal culpable do accidente de Basilea, subvencionou estudos sobre a calidade da auga e o estado dos ríos paira mellorar a súa imaxe e destina o 16% dos seus investimentos a mellorar a seguridade e reducir os impactos ambientais.

Medio ambiente na empresa: auditorías e sistemas de xestión ambiental

Se se quere ter en conta o medio ambiente nas empresas, pódese optar por diferentes formas de traballar dependendo do obxectivo e até onde se queira chegar. En xeral, existen dúas vías principais: as auditorías e os sistemas de xestión ambiental.

Auditorías

son basicamente estudos concretos, que se realizan cunha finalidade concreta e concreta e que se inician e finalizan. As auditorías conclúen cunha descrición detallada da situación da empresa, é dicir, como e até que punto a contaminación que se xera, se cumpre a lexislación, se utiliza a tecnoloxía adecuada, etc.

Dependendo do obxectivo que se queira cumprir, existen diferentes tipos de inspeccións, sendo algunhas das máis frecuentes as seguintes:

• Auditoría previa á implantación dun sistema de xestión ambiental que nos permite analizar a situación ambiental da empresa.
• Inspección orientada á redución de residuos.
• Una vez implantado o sistema de xestión ambiental, a auditoría que se realiza paira coñecer si vai ben ou non e, no seu caso, introducir melloras.

Sistemas de Xestión Ambiental

A integración do medio ambiente nos plans de xestión da empresa. Isto significa que o medio ambiente non se traballa por separado e tense en conta en todas as áreas e actividades da empresa, do mesmo xeito que a propia produción ou a innovación tecnolóxica. Por tanto, mediante estes sistemas preténdese lograr un compromiso de mellora ambiental continua con obxectivos cada vez máis esixentes.

En canto aos sistemas de xestión ambiental, os principais apartados que se abordan son:

• Análise e diagnóstico inicial ou Auditoría inicial. Una vez recompilada toda a lexislación ambiental e analizada o seu grao de cumprimento, elabórase un informe.
• Documentación básica paira o sistema. De acordo cos resultados da auditoría inicial, os Xefes de Empresa establecen a política ambiental e fixan os obxectivos que se pretenden alcanzar con este sistema. Neste apartado elabórase un programa e un manual de xestión ambiental.
• Documentación específica paira o sistema. Una vez definidos todos os procesos, explícanse detalladamente os procedementos, asegurando por escrito que todos eles se cumpren na forma indicada anteriormente.
• Implantación dun sistema de xestión ambiental.
• Verificación do sistema implantado: auditoría interna.
• Certificado e VºBº expedido pola entidade competente (Aenor ou entidade equivalente).

Como regular?

Este concepto de xestión ambiental desenvolveuse no ámbito industrial. As asociacións industriais defenden a teoría de que a propia industria dispón de tecnoloxía e experiencia paira xestionar adecuadamente o medio ambiente. Consideran que o mercado será a forza que impulse os sistemas de xestión ambiental, é dicir, que o consumo responsable co medio ambiente escolla o produto menos prexudicial paira o medio ambiente. Así, as forzas do mercado substituirían ás leis impostas polos gobernos e bastaría con establecer regras que marquen o camiño.

Con todo, quen se opoñen a esta teoría afirman que, debido ás forzas que teñen una gran influencia na sociedade (a publicidade), esa teoría que defenden as asociacións industriais é dificilmente alcanzable.

Doutra banda, os grupos ecoloxistas consideran que non se pode deixar a protección do medio ambiente en mans privadas porque os seus intereses principais son económicos. Hai que ter en conta que a forza das asociacións industriais foi determinante para que non se cumprise a normativa 1836/93 ou de ecogestión e auditoría e para que non se canalice a participación dos traballadores na política ambiental da empresa.

Normativa e normativa

O primeiro regulamento que se ocupou da relación entre empresas e medio ambiente é o 1836/93 sobre o EMAS ou sistema comunitario de ecogestión e auditoría. Os traballos paira chegar a esta normativa comezaron en 1990 tendo en conta as opinións de expertos e asociacións industriais. O Regulamento foi aprobado polos ministros de Medio Ambiente da Unión Europea o 23 de marzo de 1993 e publicado o mesmo ano.

O presente regulamento permite ás empresas, de forma voluntaria e non forzada, integrarse no sistema comunitario de xestión ambiental e auditoría.
Ademais, a maioría dos países desenvolveron normativa ambiental, como o IS 3310 en Irlanda, o BS 7750 (British Standard) no Reino Unido e o UNE-77801 en España, que regula os sistemas de xestión ambiental e ÚNEA-77802, que se encarga da supervisión do control de devanditos sistemas.

Estas normas son elaboradas por diferentes organizacións como AENOR (Asociación Española de Normalización) en España, CEN (Comité Europeo de Normalización) e ISO (International Standards Organization) a nivel mundial.

Esta última entidade publicou en 1996 a Norma sobre o Sistema de Xestión Ambiental, a Norma ISO 14001, coa que se unificaron as normas da maioría dos países, sendo esta a máis utilizada actualmente. En España, por exemplo, actualmente está en vigor ÚNEA-NISO 14001 que antes era ÚNEA-77801. Paira a súa comprensión, a norma ISO 14001 é equivalente á norma de calidade ISO 9000. Hai seccións e formas de traballo moi similares.

Por tanto, o Regulamento 1836/93 (EMAS) e as normas ISO 14001 son actualmente as principais directrices paira a implantación e certificación dun sistema de xestión ambiental.

A principal diferenza entre ambos é: Una vez obtida a certificación en virtude do Regulamento 1836/93, procederase á declaración pública, que ademais deberá obter o visto e prace para que apareza o nome da empresa no Diario Oficial da Unión Europea.

Medio ambiente e industria na actualidade

Até maio de 1996, en toda Europa o Regulamento 1836/93/CEE rexistrara 829 empresas. No caso do País Vasco, 8 empresas obtiveron a certificación do seu sistema de xestión ambiental segundo a norma ISO 14001, sete delas da man de AENOR e una da empresa Lloyd’s Register. Con todo, existen outras empresas en vías de certificación.

A partir da nosa experiencia, a auditoría realizada nunha fundición que traballa a fundición gris, analizaremos a situación actual nas seguintes liñas. E é que no noso territorio hai un gran número de empresas deste tipo que tiveron un gran éxito no pasado, que non renovaron en ningún momento a súa infraestrutura.

A fundición analizada consta de catro procesos principais:

• Fusión do metal: a pata fúndese nun forno chamado cubilote.
• Preparación de moldes de area: a area comprímese e convértese nun molde ríxido, o metal fundido deposítase no interior e cando se arrefría procédese á separación da peza e do molde. A area utilizada na elaboración do molde é reaprovechada.
• Fabricación de mangos ou machos de area: paira facer os buracos que hai dentro da peza, o molde necesita uns mangos chamados machos. Os machos non son compatibles co molde, fabrícanse noutra parte da fábrica e pódense fabricar por cinco procesos en función dos catalizadores utilizados.
• Pulido e pintado de pezas.

Una vez analizados estes procesos, o cubilote é un dos principais problemas que atopamos. Este tipo de fornos traballa a través da combustión, xerando gran cantidade de CO2, SH2 e partículas metálicas. O sistema máis utilizado paira a limpeza destes gases que se forman, xa que é o máis barato, é a precipitación con auga, pero o volume de lodos que se xera é enorme. Ademais, o barro pode ser tóxico pola súa alta concentración de metais. A solución correcta consiste, por unha banda, en substituír o forno de combustión polo forno eléctrico e, por outro, en substituír a depuración por auga por depuración seca.

Por outra banda, o uso de area na fabricación dos moldes implica a liberación de gran cantidade de partículas durante o proceso; no caso que estudamos, os sistemas de absorción e filtrado eran inadecuados ou non estaban correctamente colocados.

A area paira a fabricación de machos necesita un tratamento de reutilización e, ao ter cinco procesos, necesítanse outros tantos tratamentos. Paira iso a infraestrutura é moi custosa e na práctica é máis barato tirar a area xunto cos residuos que reutilizala. A única solución é chegar a un acordo entre as empresas e a unha infraestrutura de reciclaxe de area, que ademais serviría paira reducir a cantidade de residuos.

Doutra banda, a recollida de materias primas e residuos é un problema básico. De feito, dentro da fábrica, nunha parcela, acumúlanse sen ningún tipo de protección, dependendo da choiva ou do vento.

Ademais, a falta de precisión dos procedementos fai que ocasionalmente se produzan accidentes de traballo ou manipulacións inadecuadas, o que provoca a dispersión de cheiros e partículas na contorna. As medidas que se propuxeron paira evitar estes problemas son custosas e, a pesar de contar con subvencións paira iso, a situación económica da maioría das empresas impídelles afrontar estas medidas e a xestión ambiental queda fóra do seu plan.

En canto á Administración, quere impulsar plans de xestión ambiental, pero non pode incidir demasiado en empresas con problemas económicos, xa que nalgúns casos habería que pechar empresas deixando aos traballadores na rúa.

Un informe dirixido ao Goberno Vasco pola asociación de fundiciones sinala que se necesitarían 600 millóns de pesetas paira reducir o número de partículas xeradas polos cubilotes e 2.800 millóns de pesetas paira preparar os procesos de reutilización de area.

Una forma de facer fronte ao investimento que require a xestión ambiental sería engadir este custo ao prezo final do produto. Paira iso é imprescindible un alto grao de sensibilización social que permita estar dispostos a pagar esta diferenza de prezos, aínda que iso supoña una diminución da capacidade de consumo.

Razóns a favor e en contra paira a auditoría ou implantación do SGMA Favorables: Producir a menor cantidade posible de residuos supón un aforro económico. Mellora do cumprimento dos requisitos ambientais dos clientes, cada vez máis esixentes. Mellora do cumprimento das esixencias dos consumidores. A empresa está en condicións de poder competir adecuadamente no mercado. As pólizas de responsabilidade civil e accidentes das aseguradoras son máis baratas. A empresa está en condicións de asegurar o cumprimento das medidas legais e regulamentarias. Poderá facer fronte a leis e normas máis estritas dos próximos anos. Redución do risco laboral. Desfavorables: O investimento inicial é nalgúns casos moi elevada. Non ven vantaxes económicas a curto prazo. É un gran traballo analizar todos os procesos e establecer novos procedementos de traballo. Á hora de implantar un sistema de xestión ambiental, os traballadores que levan moitos anos na empresa terán que cambiar os seus hábitos.