"É sorprendente a cantidade de investigacións que se realizaron sobre o son e a pouca escoita"
"É sorprendente a cantidade de investigacións que se realizaron sobre o son e a pouca escoita"
--> Escoita 5 sons, 5 formas de escoita:
A priori, paira min non hai diferenzas, e as aceptadas son totalmente subxectivas. O máis interesante desta distribución é o intento ou necesidade de diferenciación que esconde detrás. Paira as nosas xeracións anteriores, a música que escoitamos sempre foi un ruído, e paira nós tamén será o que escoite nosa próxima xeración. Isto significa a capacidade da música paira fortalecer ou construír a súa identidade. Nesta distinción existe un reconto de valores. De mozo, a música que escoitan os nosos pais pode ser una charramangada e logo, co tempo, atópasche escoitando boleros. E paira os pais adoita ser parecido: escoitando, comprendendo, aprendendo...
Si [con total seguridade]. Pois ese é un dos adversarios que levamos connosco: creemos que somos capaces de xulgar a música polos seus valores estéticos e non é así; nós, en realidade, non sabemos facelo, aprendemos.
Creemos que a música a eliximos nós, porque vén ben coa nosa natureza, etc., pero realmente a música elíxenos a nós, porque esa música supón una ruptura cos nosos predecesores. Por tanto, cando nos elixe a música, nós abrazamos a mesma paira reforzar e performer esa ruptura.
Á hora de definir o son, o ruído e a música, o son é o denominador común do tres, que admite no seu interior todo tipo de vibracións: gustativas e non gustativas, que nos fortalecen ou non a personalidade... A música sería una expresión humana do son; una resposta dalgunha maneira de todo o que escoitamos; e iso supón una resposta na sociedade, no status cultural, ante o sistema...
E sería ruído, se fose necesario... [interrompeu o diálogo] un son politizado. Politizado nun sentido: o ruído sempre supón rexeitamento. É negativo, sempre é o outro. E si é dun mesmo, será no contexto da música, onde esa ruptura obrígache a adoptar una actitude e dicirlle "eu fago ruído contra isto". O ruído sempre é contra algo, o ruído sempre ten...
Si, o outro está moi presente. Sen máis, non habería ruído, esa é a clave. O ruído, e dentro desta música, é un adxectivo que utilizamos paira describir o son do outro, que politizamos notablemente. Politizamos paira establecer escalas nas nosas relacións co outro, como as sociais. Utilizamos conceptos abstractos e totalmente subxectivos como o ruído e o silencio paira describir os diferentes niveis sociais.
O estranxeiro sempre é ruidoso; os veciños sempre son ruidosos; os ricos sempre son silenciosos e os pobres, cada vez máis pobres, máis ruidosos. Iso tamén ten que ver coa música... Por exemplo, tomemos o tópico: os xitanos son moi ruidosos. Por que? Porque sempre están a tocar música. E onde tocan a música? Na rúa. Pero si metes esa mesma música no Kursaal, entón xa non é ruído. Aí está a radiografía dos nosos valores, que é paira min o máis interesante neste mundo do oído.
E precisamente a nosa educación parte desa división e xa na ikastola ensínannos que é a música, que é o ruído, pero non nos ensinan que é o son. Por que? Porque o sistema educativo, dalgunha maneira, necesita esas divisións. Un profesor necesita esa escala paira desenvolverse cos seus alumnos: a súa voz non é ruído e o que fan os outros é ruído. E nós aceptamos esa autoridade, pero, doutra banda, quen non suscitou escándalo, a pesar do silencio do profesor? Dalgunha maneira, todos practicamos o ruído nalgún momento. É necesario que eses anos de educación sexan importantes paira reforzar eses valores, pero ninguén nos dá un amplo espectro dese fenómeno. E iso pode ser criticable, pero non é do todo denunciable; en definitiva, a nosa sociedade está baseada neses valores.
O Mapa de Sons creouse aquí, en Arteleku. Até agora recibimos a axuda de Arteleku paira dispor da web, pero agora queremos pór en marcha un novo camiño, dando a autonomía ao proxecto, porque estamos convencidos de que ten que ser un proxecto colectivo. Un problema evidente é o impulso. Aínda que ten unha chea de visitas, moitos participantes, levan oito anos funcionando, custa convencer a calquera organización pública. Creemos que hai algo que non chega do todo, e que ao final sempre é a idea do patrimonio a que prevalece.
A nós interésanos moito esta cuestión patrimonial, pero non é o noso obxectivo principal formar un patrimonio. Se o obxectivo fose ese, deberiamos facer una investigación seria, cuns recursos concretos, priorizando uns sons segundo os criterios do patrimonio. E si é necesario, o que máis nos interesa a nós é reflectir con gravacións sonoras este cambio de valor entre o ruído e o son que antes mencionabamos. E ver como se reflicten os cambios históricos tamén nestas gravacións sonoras.
Por exemplo, os NODOS do franquismo teñen narración e música, e se lles quitas o son ou a imaxe, de súpeto adquiren un sentido totalmente distinto. Que pasaría si escoitásemos os sons reais desas imaxes? Como cambiarían os nosos relatos históricos?
Así comezamos a colgar os sons no Mapa Sonoro paira suscitar un amplo debate... Queremos ver que pode saír deste debate. Co tempo converteuse nun mapa de audicións. Por que? Nós tamén somos conscientes do subxectivo que somos á hora de captar e seleccionar sons.
Ademais, o mapa é, por definición, algo obsoleto, non só o Mapa Sonoro, calquera mapa. Co son, máis. Os sons non existen sen movemento, son presenza. A xente fálanos en varias ocasións: "deberías ir a ese lugar, hai certo son...", pero paira cando imos xa non está. Nós, en realidade, estamos a facer algo que non ten moito sentido. Ao colgar una gravación, estás a pór no mapa algo que xa non existe. Estás a pór un son dun tempo e un espazo nun lugar sen tempo nin espazo. O máis interesante é que nos serve paira sacar á luz todos as nosas contradicións como oíntes.
Na actualidade haberá preto de 1.500 sons. Con eles, por exemplo, podes facer unha análise dos entroidos a través dos sons, do tráfico ou dos sons subacuáticos... Pero nós non somos biólogos, nin antropólogos, nin nada. Paira nós, o que escoitamos ten valor desde a sensibilidade da arte.
Con todo, hai medios de comunicación e centros educativos que utilizan os sons que recompilamos e gustaríanos que se utilizasen máis. De feito, o Mapa Sonoro é libre e ten esa función. Non sabemos até cando imos durar, pero de momento creamos una asociación, Audiolab, paira xestionala e promover as investigacións. Paira a raíña, analizando as posibles liñas de investigación, habemos visto que hai moitas formas de escoitar. De aí viñeron os dous novos apartados do Mapa Sonoro: Escritos de escoita [crónicas escritas antes de acertar os dispositivos de gravación de sons, antigas leis do ruído…] e Imaxes sonoras [imaxes que representan o son]. Por que os sons non poden estar reflectidos en textos e imaxes? E nesa reflexión, que tipo de simboloxías xéranse? E que importancia teñen? E en que medida somos capaces de interpretar estas simboloxías?
Nestes casos falamos de público, non de son. De feito, é sorprendente a cantidade de investigacións que se realizaron sobre o son e a pouca escoita. Só se analizou a práctica da música, a oralidad, o bertsolarismo... Pero o oínte, o suxeito que dá valor a todo iso, está oculto. Ninguén se preocupou de escoitar.
A verdade é que non me importa demasiado. Dicir que a música é universal é como dicir que a auga é universal, ou a palabra... A palabra e a música van sempre da man; onde hai a palabra, hai música. Sempre. Por dous motivos: un, porque a música é una resposta á contorna, é dicir, dependendo da contorna, a música será así; e dous, porque a maioría das músicas son instrumentos na súa creación.
Proba desta funcionalidade musical é que todos os pensadores da historia consideraron a música. Porque serve paira liberar música, pero sobre todo paira manipulala. Se viaxas a un país non industrializado, pronto te darás conta de que a música e o traballo van da man: aquí, por exemplo, cando as mulleres estaban blanqueando o millo, necesitaban sincronización, ritmo; nos campos de arroz de Vietnam, ao recoller o arroz, todos teñen que ir ao mesmo ritmo... Paira iso utilízase o canto, a música. Aí están tamén as marchas militares. Serven paira sincronizar o exército. E una vez sincronizada, que máis podemos facer? Esa é a cuestión. Interésame máis que se a música é universal paira que se utiliza.
A etnomusicología realizou numerosos estudos respecto diso, aínda que a maioría deles realizáronse desde a perspectiva occidental. Iso non só ocorreu coa música, por suposto, pero na música é moi evidente que o investigador devolve o escoitado á escala cromática. E nese proceso de adaptación ás nosas normas pérdese una riqueza enorme.
Así é. De feito, fun buscar idiomas. Soubemos que alí se falaba unha chea de idiomas e fómonos a gravar. E alí atopámonos con outra cousa: démonos conta de que non había rexistros sonoros nin lingüísticos nin doutro tipo. Nin a música. Nin sequera tiñan instrumentos. Como era posible? Pois ese territorio sufriu un xenocidio salvaxe e perdeu toda una xeración. E con iso desapareceu gran parte da súa riqueza cultural.
Conscientes da situación, decidimos facer o que podiamos, tomando os nosos micros e comezamos a gravar. Iso si, tiñamos claro que cada vez que gravabamos algo, deixariamos una copia na radio local, no arquivo ou en todo. Non sabemos si logo fixeron algo, pero nós temos claro que iso é deles. A nós sérvenos como tema de investigación, pero teño serios problemas éticos paira porlle un copyright. Una situación así sitúache ante todos as túas contradicións. O que pasa é que si queres publicar aquí un disco, sen querer, tes que porlle un copyright, pero che dás conta de que o diñeiro que iso pode dar nunca será devolto. É outra realidade e serve paira criticar a ti mesmo.
O único conxunto de gravacións realizadas en Timor Oriental é a nosa. Iso preocúpame moito porque non sabemos que estamos a perder. E doutra banda é fascinante porque atopas cousas que non esperabas en absoluto. Por exemplo, paira min foi incrible atoparme con Lian Nain. Pénsese: na miña mente tocábame escoitar e, de súpeto, atopeime coa figura de escoitar a súa función.
Lian Naine ten esa responsabilidade: escoitan todo o que ocorre ao seu ao redor, o que din e pensan os veciños, o canto dos paxaros, o ruído do vento, o son do río, o que din os espíritos e os deuses... Escóitano todo e gárdano na memoria. E cando alguén ten algún problema, ou cando se produce un enfrontamento entre ambos, recorren a el e é entón cando empeza a traer todo o escoitado á boca. E ao final sempre vén a sentenza ou a resposta. Paira chegar a isto nunca sabes canto tardará, poden ser minutos ou horas, pero sempre responde á pregunta. Polo demais, a súa función é escoitar e memorizar o escoitado, coma se fose una gravadora humana.
Quizais, en certa medida, a función do bertsolari era similar nunha época: non era tanto cantar, senón facer una crónica dunha época na que non se escribía e gardar a memoria. E paira iso tiña que ouvir. Os trobadores tamén o facían, pero cando xurdiu a escritura desapareceron. Con todo, os bertsolaris sobreviviron. Por que? Seguramente porque non estaban totalmente de acordo co escrito. Por tanto, o bertsolarismo pode ser una estratexia de supervivencia, como a de Lian Nainena, paira sobrevivir.
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian