O gas esquisto, o futuro?

Desde hai anos está a escavarse o chan de Euskal Herria e dos territorios lindeiros en busca de gas natural. Na CAPV, o EVE Ente Vasco da Enerxía promoveu este tipo de traballos. A pesar da procura de gas natural, as sondaxes non son paira a procura dos xacementos convencionais de gas, senón paira o cotejo do gas adsorbido nas pedras porosas. Ao estar adsorbido nos esquistos, chámase gas de esquisto, aínda que é una mestura de hidrocarburos gaseosos compostos principalmente por metano, do mesmo xeito que o gas natural.

No "mix" enerxético vasco, o gas natural ten una participación do 40% e cómprase no estranxeiro. Patxi López, na súa visita a EEUU en outubro de 2011, visitou a zona de gas Barnett de Texas e anunciou que na Llanada alavesa hai gas suficiente paira asegurar o consumo de gas na CAPV durante 60 anos.

Como se indicou anteriormente, o compoñente principal do gas natural é o metano (80-99% en volume), ademais de etano, propano e butano. Tamén contén nitróxeno, dióxido de carbono e sulfuro de hidróxeno. O gas natural que utilizamos habitualmente atópase enterrado en bolsas impermeables, moitas veces xunto co petróleo. Ao perforar o pozo, a bolsa agrávase e o gas, debido á súa presión, salgue á superficie. No caso do gas esquisto, con todo, o gas está atrapado na pedra e non se verte de forma natural, polo que hai que verter. Paira iso utilízase a fractura hidráulica, coñecida en inglés como fracking.

Que é a fractura hidráulica?

Paira extraer o gas atrapado nas pedras é necesario perforar o chan até atopar a capa de roca que contén o gas. Cando fai 40 anos comezouse a aplicar esta técnica, só se perforaban pozos verticais. Agora o máis habitual é perforar tamén horizontais. O buraco realízase inicialmente verticalmente até alcanzar a profundidade desexada e posteriormente perfóranse as galerías horizontais. Estas galerías poden alcanzar un quilómetro e medio de lonxitude. Una vez realizado o buraco inxéctase un líquido a presión, normalmente auga que rompe a pedra. O líquido penetra nas gretas e fisuras xeradas, rompendo a pedra con maior detalle e deixando ao descuberto una maior superficie. Xunto coa auga inxéctase un axente de contención e produtos químicos. O axente de contención é un material como a sílice, cuxa función é evitar o peche da greta e fisuración abertas.

Os produtos químicos poden ter una proporción de até o 2% da mestura inxectada e poden ser emulsificantes, controladores de viscosidad ou biocidas.

Por último, extráese todo o líquido inxectado, quedando a superficie da roca exposta, e vértese o gas, almacenándose na superficie.

Impacto ambiental

A fractura hidráulica xera grandes preocupacións ambientais. En EE.UU existe un intenso debate sobre a seguridade desta tecnoloxía na rúa, nos xulgados, nos centros de decisión política e entre os científicos. Por exemplo, a revista Scientific American de outubro de 2011 ofreceu ao tema una editorial co seguinte título representativo: " Safety first, fracking second ". Doutra banda, a Axencia de Protección do Medio Ambiente de EE.UU. está a levar a cabo un exhaustivo estudo de campo e espéranse os primeiros resultados paira principios de 2012.

Os proxectos de extracción de gas esquisto son máis recentes en Europa. Con todo, non se liberan con polémica. En Francia, por exemplo, prohibiuse a fractura hidráulica. O goberno británico ha rexeitado a moratoria solicitada como consecuencia do estudo realizado polo instituto Tyndall da Universidade de Manchester. Así mesmo, o informe "Impacts of shale gas and shale oil extration on the enviroment and on human health", impulsado polo Parlamento Europeo, mostra a súa preocupación pola fractura hidráulica, tanto sobre os seus posibles efectos negativos como sobre a falta de regulación existente no marco da Unión Europea sobre esta técnica.

O impacto ambiental da fractura hidráulica pode ser moi variado. Por unha banda, o metano vertido desde as pedras pode atravesar capas de roca sobre esquistos e contaminar acuíferos, pondo en perigo a fauna e a subministración de auga humana. Os produtos químicos utilízanse en grandes cantidades. Nunha única galería horizontal, dependendo do seu tamaño e natureza, pódense utilizar entre 57.000 e 230.000 litros. Os produtos químicos utilizados tamén poden contaminar acuíferos. Tamén se aproveitan inxentes cantidades de auga. Nunha única galería pódense utilizar entre 7,5 e 15 millóns de litros de auga.

Por outra banda, a auga que se extrae dos pozos, aproximadamente o 75% do inxectado, almacénase en charcas superficiais. Esta auga, ademais de dispor dun cóctel de produtos químicos, pode conter materiais radioactivos arrastrados polo subsolo. A auga almacénase nestas charcas até o seu traslado ou reutilización á planta de tratamento. Non hai que esquecer que esta auga podería acabar no medio ambiente por impermeabilización inadecuada da charca ou por desbordamento de grandes precipitacións bruscas.

Por último, cabe destacar que as torres de perforación, as lagoas de augas residuais, as infraestruturas auxiliares, as infraestruturas viarias de manobra de vehículos e acceso ao lugar xeran una elevada ocupación de terreos e un impacto paisaxístico significativo.

Conclusión final

Teño claro que antes de empezar a extraer o gas esquisto de Álava son necesarias varias cousas. Débense realizar estudos profundos e independentes sobre os posibles efectos adversos desta tecnoloxía. Así mesmo, a aplicación desta tecnoloxía requirirá dunha regulación precisa e rigorosa, como é o caso dos produtos químicos que se inxectan no subsolo. Require tamén un debate social transparente e pausado. Creo que a decisión corresponde á sociedade e non só aos responsables políticos ou empresariais. De feito, o debate vai máis aló da dicotomía "extracción ou non de gas", porque o noso modelo de desenvolvemento e as nosas fontes de enerxía tamén deben ser obxecto de debate. A declaración do Lehendakari en Texas, "hai suficiente gas paira 60 anos", indica un modelo de desenvolvemento que temos na actualidade. E eu creo que hai que cambiar de raíz este modelo, uno dos alicerces é as enerxías renovables e non os combustibles fósiles.