Bioplásticos a debate

2012/03/01 Iruin, Juan Jose - EHUko Kimika Fisikoko katedraduna eta polimeroetan aditua Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Kimika

A época dourada dos plásticos, reflectida naquel consello que o Sr. Robinson dá a Dustin Hoffman en The Graduate (" Plastics is the future ", "Os plásticos son o futuro") terminou e probablemente paira sempre. O lanzamento actual dun novo plástico e o éxito nas vendas é una excepción máis que una norma. De feito, na historia recente temos miles de polímeros como o Carilon de Shell. Carilo era o mellor no mercado pola súa resistencia química e térmica, pero en 2002 desapareceu completamente sen saber por que.

Probablemente o último plástico que recibiu o visto e prace do mercado é o denominado polietileno lineal de alta densidade, é dicir, o plástico de deseño que se obtén mediante a incorporación controlada das unidades de buteno-1 en cadeas constituídas principalmente por etileno. Hai outros plásticos, por suposto, pero son polímeros paira usos especiais ( specialty polymers ) e non polímeros de uso amplo ( commodity polymers ). E realmente véndense estas últimas. Entre os polímeros paira aplicacións especiais atópase o chamado Tritón, un copoliester desenvolvido por Eastman, que apareceu nun momento óptimo, non hai moito tempo, cando a polémica contra o policarbonato (PC) utilizado nos biberóns de plástico era intensa. O policarbonato fabricábase a partir do Bisfenol A (BPA), pero o risco de migración de pequenas cantidades de BPA ao contido do biberón fora posto contra as cordas. Na actualidade, a maioría dos fabricantes de biberón teñen o policarbonato abandonado e substitúese por Tritona, o que lles permite utilizar una atractiva estratexia de mercadotecnia, citando nos anuncios " BPA free ".

O concepto que utilizan algúns dos poucos polímeros que compiten por un recuncho no mercado é basearse nos materiais obtidos a partir da biomasa e que, na última parte da súa vida, sexan biodegradables e compostables, é dicir, que nun período de tempo non moi longo os microorganismos destrúan e produzan só CO 2 e auga. Uno deles é o poliácido láctico (o Ingeo de NatureWorks) e o polihidroxibutirato (o MIrel de Metabolix). Ambos se obteñen a partir da biomasa rica en hidratos de carbono, e ambos son substitutos dignos dos polímeros tradicionalmente utilizados nos envases.

Pero as grandes compañías de bebidas e alimentos, preocupadas polo crecente número de rivais que teñen os envases de plástico na sociedade, non o ven claro. Nunha conferencia celebrada no verán en Nova York (no Forum BioPlastek) observouse que compañías como Coca Cola, Pepsi ou Heinz parecen preferir plásticos non biodegradables de sempre pero obtidos a partir de fontes renovables. As razóns paira non cambiar a novas opcións, como o poliácido láctico, radica en que este polímero non se adapta ben aos equipos das compañías nin ás necesidades, pero si ao polietileno (PE) e ao polietilentereftalato (PET). Tamén hai grupos ecoloxistas que creen que nos envases de bebidas e similares é preferible que só se recicle un material (como o PET) e non una mestura de dúas (e así chegariamos si no mercado competisen o PET e o poliácido láctico).

Uno dos polímeros tradicionais que agora se poden obter de fontes renovables é o polietileno propiamente devandito, xa que a compañía brasileira Braskem é capaz de producir a partir da cana de azucre a partir de etanol procedente da fermentación da cana. Nos polímeros e copolímeros así obtidos pode ser sustentable até o 100% do etileno, é dicir, mediante a fotosíntesis, e con emisión cero de CO 2, mesmo mediante a incineración destes plásticos.

Con todo, parece que a loita principal é a substitución do chamado polietilentereftalato (PET) polímero, que se sintetiza hoxe en día a partir de sustancias derivadas do petróleo. O obxectivo sería obter novos tipos de PET ou polímeros similares procedentes, total ou parcialmente, de fontes renovables. O primeiro paso xa está dado. As compañías Coca Cola e Heinz utilizan o material denominado Plant Bottle paira embotellar os seus produtos, é dicir, o polímero PET obtido a partir de acedo tereftálico (derivado do petróleo) e etilen glicol (derivado da biomasa). Isto supón que o 30% de leste PET provén dunha fonte renovable.

O seguinte paso que se deu é xa una instalación piloto, a de Pepsi. A partir da biomasa pódense utilizar varias rutas sintéticas paira chegar ao p -xileno e obter ácido tereftórico. Deste xeito, as dúas materias primas necesarias paira a obtención do PET pasarían ao mercado desde fontes renovables.

Con todo, outra alternativa máis drástica ao PET "verde" é a substitución do ácido tereftálico por ácido furánico. O ácido furánico pode obterse a partir de ligninas e outros subproductos vexetais e, derivados del, un polietilenfuranato, de características similares e quizais mellores ao propio PET, como a resistencia á permeabilidade do osíxeno, xa que a falta desta característica impediu até a data a entrada do PET no mercado de botellas paira cervexas.

Por tanto, necesitamos realmente polímeros biodegradables e compostables? Pois quizais si. A recente aprobación de normativas en EE.UU. e Europa sobre bolsas dun só uso (rara definición) fai que en breve as bolsas sexan de materiais compostables. Outro tanto pode dicirse das películas que se utilizan paira envasar cousas, das que van ao lixo nada máis abrirse o barco, ou das que se utilizan na agricultura como protección dos brotes. Nestes casos, os polímeros mencionados inicialmente --poliácido láctico e polihidroxibutiratos - poden ocupar nichos de negocio significativos si corrixen os seus inconvenientes de fabricación. Con todo, outros polímeros esperan a opción de ouro, como o copolímero Ecoflex de BASF, que, a pesar de provir do petróleo, cumpre perfectamente cos estándares de biodegradación e compostaxe, mellor que os dous polímeros vexetais mencionados anteriormente.