Aiako Harria

Aiako Harria Gipuzkoako mendirik zaharrena da: duela 250 milioi urte jaio zen. Garai hartan, arroka magmatiko batzuk azaleratu ziren eta kanpoko materialak eraldatu zituzten. Higaduraren eta denboraren eraginez, Aiako Harria izenez ezagutzen den hiru tontorreko masa granitikoa agerian gelditu zen, 800 metroko altuerarekin.

Harrizko erraldoiaren inguruetan, antzinako gizakiaren babesleku izandako kobak daude, Aitzbitarteko kobak. Kondairaren arabera, han bizi ziren jentilak. Duela 30.000 urteko ehiztarien ehizarako tresnak aurkitu dira leizeetan.

Euskal Herriko ondasun geologiko nagusia da Aiako Harria, eta material ezberdineko txandakako bandatan egituratuta dago. Besteak beste, meatzeko materialak dituzten zain garrantzitsuak daude. Arditurriko meategia da horren lekuko: erromatarren garaian, zilarra erauzten zuten; Erdi Aroan, burdina; Aro Modernoan, blenda; eta XX. mendean, fluor espatoa. Azkenik, 1986an itxi zen meategia.

Paisaian meatzearen arrastoak gelditu dira: meazuloak, hondakindegiak... Baita “Inglelesaren Gaztelua” ere, Erdi Aroan minak ustiatzen zituen ingeles baten etxea izandakoa.

Aiako Harria eta haren inguruak natura-parkea dira orain, 6.913 hektarea guztira, eta Gipuzkoako Bidasoaldeko, Oarsoaldeko eta Donostialdeko lurrak hartzen ditu.

Pirinioetako azken txanpa honek, haran zabalak, malda malkartsuak eta ur-jauziz jositako amildegiak ditu. Klima euritsuak, gainera, errekaz bete du eremua.

Iturburu naturalek bustitzen dituzte lurrak. Paisaiaren parte dira Añarbeko urtegia eta inguruko harizti-pagadia; eta Endarakoa eta hango harizti-ameztia.

Fauna eurosiberiarra bizi da inguruetan, 170 ornodun espezie, hain zuzen: sai arrea, arrano txikia, arrano sugezalea... Aiako Harrian Gipuzkoako hegazti-komunitaterik handiena bizi da.