Ríos e humidais
A mellora que experimentaron os nosos ríos nos últimos anos non foi unha broma, a auga está moito máis limpa. Agora é un reto que as canles sexan máis naturais.
Os ríos do País Vasco non nacen en Bruxelas, pero si pasan por alí. o directiva marco do ano 2000 supuxo un cambio importante na xestión da auga. Esta norma establece que para o próximo ano, 2015, todas as masas de auga europeas deberán estar en bo estado ecolóxico, e aí introduciuse a modificación: na nova definición do estado ecolóxico.
ARTURO ELOSEGI, Catedrático de Ecoloxía, UPV/EHU: Esa foi a gran revolución, porque até entón só mirábase a calidade da auga, a auga está limpa ou sucia e a directiva di que non, pero tamén a auga, pero as comunidades que están alí, e tamén os ríos necesitan o seu morfología, o seu caudal natural, etc. claro que para 2015 non todos estarán en bo estado, pero polo menos puxéronse procedementos e métodos para analizar a súa situación, ver cal é e corrixir os erros que teñen.
De todo pódese atopar na canle dos ríos. Si algunhas partes teñen cerca o citado bo estado ecolóxico, outras son mostra da histórica relación de dominación entre o ser humano e os ríos.
IÑAKI ERRAZKIN, Deputado de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio: XX. no século XX vivimos sobre todo os que teñen unha idade, os ríos foron zonas sucias e contaminadas, porque toda a sucidade se derritía así, e é certo que nos últimos anos aí déronse pasos importantes, no saneamento, na depuración... pero é certo que queremos ir máis aló e crear unha nova cultura ao redor dos ríos.
O estado ecolóxico dun río depende, entre outros factores, da forma e vexetación da corrente. O cuberto arboredo e as beiras con rica vexetación garanten a vida. Por unha banda, como un gran filtro verde, xa que este ecosistema purifica a auga. E por outro, porque axusta a temperatura da caudal da auga, evitando o quecemento. máis de 21 ou 22ºC os peixes teñen problemas para sobrevivir.
Nos tramos superiores da canle empézanse a observar vestixios dos labores de control do río, algúns deles de hai anos. Os agricultores e gandeiros sempre gañaron a terra á conta dos ríos. Modificaron a súa canle construíndo muros e canalizando o caudal. A partir de agora, e até o mar, a auga debe discorrer polo lugar indicado polo ser humano.
Os baserritarras empezaron a quitar terra ao río, pero por detrás viñeron moitos. A lista é longa e as intervencións son cada vez máis limitativas. Aquí, por exemplo, nos anos 60, cubriron case un quilómetro do río e construíron encima unha gran factoría. O río desaparece nunha punta e volve emerxer da escuridade na outra punta. Aquí volveron construír vivendas no mesmo canle.
A orografía do País Vasco, sobre todo a da vertente norte, non contribuíu en exceso á convivencia: vales estreitos, canles curtas e poucas parcelas edificables. O val do Deba en Gipuzkoa é un claro exemplo deste cóctel. O río vai canalizado practicamente en todo o traxecto e as marxes do río límpanse totalmente para evitar inundacións.
ARTURO ELOSEGI, Catedrático en Ecoloxía, UPV/EHU: Creo que en Europa temos un problema e é que cambiamos moito a nosa contorna desde fai miles de anos, esquecémonos do que é un bosque natural, un río natural ou calquera ecosistema natural, que non son ordenados, limpos, non son campos de golf ou pastos limpos, senón que son ecosistemas caóticos, dinámicos, cambiantes, moi importantes.
A vida necesita esa complexidade. Están a introducirse troncos na canle para frear o declive da poboación piscícola do río Araxes. Acumúlase o alimento entre as ramas dos troncos e estas estruturas protexen aos peixes.
ARTURO ELOSEGI, Catedrático de Ecoloxía, UPV/EHU: E por suposto, o bo estado ecolóxico significa que a comunidade dos ríos ten que ser a que debería estar alí, a dos propios e a de non ter demasiadas especies estrañas: recuperouse o salmón, pero o visón europeo está en perigo de extinción, a auga topo ou o extremo do Pirineo.
Ferrerías, muíños, industrias, centrais hidroeléctricas … hai centos de presas. Os que están en marcha rouban auga aos ríos, mentres que os que están parados son un gran obstáculo para a auga e os que viven na auga.
O río Leitzaran é un claro exemplo de desmesurada presión. O 80% da súa canle foi desviado. Outrora esta presa de Inturia producía electricidade para os tranvías de San Sebastián. Por encima da parede, nun tramo de quilómetro e medio de río, acumulábanse 240.000 metros cúbicos de sedimentos. Agora estanse botando en fases para evitar que tanta cantidade de materiais esborrállense dun golpe no río. Askoa Ibisate é unha das integrantes do grupo que analiza as consecuencias da desaparición da presa.
ASKOA IBISATE, Profesora de Xeografía, UPV/EHU: É un proceso complexo. As que se retiraron até agora foron de pequeno tamaño, pero cando son de gran tamaño aínda non sabemos moi ben cales serán as respostas e como se darán. E para aprender máis e facer un seguimento da morfología fanse estudos sobre como cambia o río, arriba e abaixo, como se produce o transporte de sedimentos e como responde o río ecoloxicamente.
Cando non se poden suprimir os obstáculos, hai que construír travesías. Exemplo diso son as ramplas construídas en varias presas para facilitar a migración dos peixes. Como curiosidade, hai ramplas para salmóns, salmóns e similares e outras ramplas para anguía, para que se arrastren nesta especie de cepillo.
A función das estacións da rede de aforamentos é recoller a cantidade de auga e a información da calidade. Este dispositivo é un limnígrafo. Mide a altura da auga dun pozo conectado co río e calcula, mediante fórmulas, a cantidade de auga que leva.
ESTEBAN TELLERIA, Responsable do Aforamento: Estas subidas son a resposta, por exemplo, á choiva, sinal de que a auga sobe. E neste punto que vedes aquí, é o que fixo algunha das centrais de alá arriba, a auga se para, entón, o sinal baixo.
Esta máquina recibe o nome de salmón pola súa forma. Mergullándonos na auga e medindo a súa velocidade, pódese coñecer o caudal que leva nese momento e así comprobar que as fórmulas que se utilizan son válidas. Esta información é unha ferramenta importante para organizar estratexias para recuperar o bo estado ecolóxico dos ríos.
Unha das consecuencias da canalización é que se acelera a velocidade da auga. E isto supón a erosión das marxes do río, a condución da terra pola auga, como o demostran estas árbores cuxas raíces están á vista. Trátase dun fenómeno que se denomina corte e que se produce porque a auga non pode saír da canle e retardalo.
ARTURO ELOSEGI, Catedrático de Ecoloxía, UPV/EHU: Esquécesenos que a chaira de inundación é unha parte imprescindible do río, ese espazo que se mergulla cando sobe a auga, e nese lugar normalmente tratábase de bosques, humidais de gran importancia, por unha banda eran moi diversos, moi fértiles/fértiis e por outro son moi importantes porque purifican a auga.
Estas planicies do tramo baixo do río Oria foron desecadas e explotadas desde sempre. Pero aquí axudouse á natureza a recuperar o seu lugar. Derrubáronse os diques que canalizaban o río e perforáronse as canles para que a auga entre no terreo de xogo.
FELIPE ÁLVAREZ, Xefe do Servizo de Obras Hidráulicas, Deputación Foral de Gipuzkoa: Os estuarios sufriron cambios importantes nos últimos anos e o noso obxectivo é recuperar os estuarios e as marismas e os seus ecosistemas.
Por certo, estes ambientes húmidos compórtanse como unha medida contra as inundacións, e ademais son un aloxamento ideal para a fauna.
FELIPE ÁLVAREZ, Xefe de Servizo de Obras Hidráulicas, Deputación Foral de Gipuzkoa: Ras, serpes, moitas especies de aves, invertebrados, que son alimento das aves, e xabarís veñen polo outro lado do río, cruzando o río.
As medidas adoptadas nos últimos anos demostraron a gran capacidade de recuperación dos ríos e arroios. Con todo, queda moito por facer: pódese profundar na depuración da auga, é necesario recuperar os bosques da ribeira, protexer e axudar ás especies autóctonas, por suposto, dar continuidade aos traballos de promoción da forma natural e saudable dos ríos …
ARTURO ELOSEGI, Catedrático de Ecoloxía, UPV/EHU: En definitiva, o que temos nos ríos é o reflexo de toda a conca, se nos obrigamos a conservar os ríos e arroios, a mantelos nun bo estado ecolóxico, iso significa que automaticamente temos concas enteiras nun bo estado ecolóxico e iso sería moi bo para a sociedade en xeral.
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian
Teknopolis
