Efemerideak
Hilabete hontako efemerideak
2025-11-01
Mari Luz Esteban Galarza antropologoa
Antropologoa, unibertsitateko irakaslea, idazlea eta soziologoa. Gai hauek ikertzen ditu: "osasuna eta generoa”, “genero ezberdintasunak", "genero-identitateak eta harremanak", "maitasuna eta emozioak".
2025-11-02
"Edinburgoko zazpiak"
Edinburgoko zazpiak izan ziren unibertsitate britainiar batean matrikulatutako lehen emakume unibertsitarioak. 1869an hasi ziren medikuntza ikasten Edinburgoko Unibertsitatean, eta, nahiz eta azken finean graduatzea zein mediku bihurtzea eragotzi zitzaien, aurrera eraman zuten kausak arreta nazionala bereganatu zuen
2025-11-03
Bodil Schmidt-Nielsen fisiologoa
Knut Schmidt-Nielsenekin batera, ikerketa-lan handia egin zuen uraren eta solutuen orekari buruz hainbat animalia-espezietan.
2025-11-04
Elsie MacGill ingeniari aeroespaziala
"Hurricaneen erregina" izenez ezaguna, munduko lehen aireontzi-diseinatzailea izan zen. Aitzindaria izan zen hainbat alorretan: ingeniari elektriko titulua lortu zuen lehen emakume kanadarra izan zen 1927an eta ingeniari aeronautiko titulua jaso zuen lehen emakume iparramerikarra 1929an, besteak beste.
2025-11-05
Ana Teresa Diego
La Platako Astronomia Behatokiko graduko ikasle bikaina zen, harik eta 1976an (21 urte zituela) Argentinako diktadura militarraren ordezkariek atxilotu eta desagerrarazi zuten arte.
2025-11-06
Alexandra Elbakyan
Kazakhstango neurozientzialari eta software-garatzailea, 2011n Sci-Hub proiektua sortzeagatik ezaguna. Webgune horrek milioika artikulu zientifiko doan eskuratzeko aukera ematen du. Nature aldizkariak zientziako hamar pertsona garrantzitsuenen artean sartu zuen 2016an.
2025-11-07
Marie Curie
Polonioa eta erradioa aurkitu zituen, eta erradioaktibitateari buruzko lehen ikerketak egin zituen. Bi Nobel sari jaso zituen: fisikakoa 1903an eta kimikakoa 1911n.
2025-11-08
Marie-Jeanne de Lalande
Matematikaria eta astronomoa. 10.000 izarreko katalogoa sortu zuen 1799an. Carl Friedrich Gauss matematikariak emakume frantses zientifiko bakartzat deskribatu zuen, Sophie Germainek emakumea zela aitortu baino urtebete lehenago.
2025-11-09
Roger Arliner Young itsas biologoa
Estatu Batuetan zoologiako doktoretza bat jaso zuen lehen emakume afroamerikarra izan zen. Era berean, Science aldizkari ospetsuan artikulu bat argitaratu zuen lehen emakume beltza izan zen (paramezioen iraitz-aparatuari buruzkoa).
2025-11-10
Elisa Leonida Zamfirescu
Ingeniaritzan lizentziatu zen lehen emakumeetako bat. Erizaina ere izan zen, ospitaleak zuzendu zituen eta geologian lan egin zuen, non laguntzaile izatetik 12 laborategiren buru izatera pasatu zen.
2025-11-11
Mildred Dresselhaus fisikaria
Nanomaterialen ikerketan aitzindaria izan zen. Zientziaren Domina Nazionala eskuratu zuen (1990, AEB), materialen propietate elektronikoei buruz eta zientzia- eta ingeniaritza-arloan emakumeentzako aukerak sustatzen egindako lanagatik.
2025-11-12
Irene Crespin geologoa
Bere ikerketa-lanak Australiako mikrofosilen azterketa izan zuen ardatz, eta lan aipagarriak egin zituen foraminiferoei (protista ameboide talde bat) buruz.
2025-11-13
Dorothea Erxleben medikua
Alemanian medikuntzan doktoretza lortu zuen lehen emakumea (1754). Urte batzuk lehenago tratatu bat argitaratu zuen emakumeei unibertsitatera joaten utzi behar zitzaiela argudiatuz.
2025-11-14
Shafrira Goldwasser zientzialari-konputazionala
Kriptografiaren eta konputazio teorikoaren munduko adierazle handienetako bat. 2012an Turing Saria jaso zuen, kriptografiaren zientzia iraultzeagatik.
2025-11-15
Sara Josephine Baker medikua
Haurren heriotza-tasa ikertu eta nabarmen jaistea lortu zuen. New Yorken osasun publikoan doktoratu zen lehen emakumea izan zen. Komunitate migranteen eta gizarte-egoera ahuleko klaseen osasunerako sarbidearen alde borrokatu zen.
2025-11-16
María Josefa Yzuel fisikaria
Optika teoriko eta esperimentalean lanean aritzeaz gain, fisikan inklusioa sustatzen ere jardun du. Emakume Ikertzaile eta Teknologoen Elkartean eta SPIE Women in Optics programan aktiboki parte hartu du.
2025-11-17
Rosa Menéndez López
Kimikaria da, eta grafenoa lortzeko kostu txikiko metodo bat asmatu zuen.
2025-11-18
Beatrice Shilling ingeniari aeronautikoa
Bigarren Mundu Gerran, «Miss Shillingen zuloa» deiturikoa asmatu zuen. Britainiar ehiza-hegazkinek ongi funtzionatzeko funtsezkoa zen zirrindola baten antzeko metalezko disko txiki bat zen. Asmakizun hark pilotuen bizitza asko salbatu zituen.
2025-11-19
Ann Katharine Mitchell kriptologoa
Enigma makina alemaniarraren mezu kodetuak deszifratzen lan egin zuen Bletchley Parken Bigarren Mundu Gerran.
2025-11-20
Jane Cooke Wright zirujaua
Minbiziaren aurkako borrokan aitzindaria izan zen, eta kimioterapiari egindako ekarpenengatik nabarmendu zen batez ere. 1964an, Onkologia Klinikoko Estatu Batuetako Elkartea sortzen lagundu zuten zazpi medikuen artean emakume bakarra izan zen.
2025-11-21
Clotilde-Camille Deflandre
Batez ere Paul Carnotekin batera eritropoietina aurkitzeagatik ezaguna. Organo-transplanteen azterketan ere aitzindaria izan zen. Medikuntzan eta natur zientzietan doktoretzak egin zituen lehen emakumea izan zen Frantzian.
2025-11-22
Lynn Margulis biologoa
Endosinbiosiaren teoriagatik da ezaguna. Teoria horren arabera, zelula eukariotoak hainbat zelula prokariotoren (bakterioak eta arkeobakteioak) arteko endosinbiosi bidez sortu ziren.
2025-11-23
Rachel Fuller Brown kimikaria
Elizabeth Lee Hazen kidearekin batera gizakien onddo-infekzioen aurkako lehen antifungiko eraginkorra garatu zuen (nistatina).
2025-11-24
Alison Harcourt matematikaria
Ailsa Land-ekin batera, adarkatze- eta inauste-algoritmoa definitu zuen, garraio-logistika edo erradioterapia bezalako alorretan aplika daitekeena.
2025-11-26
Elizabeth Blackburn biokimikaria
Telomerasak aurkitu zituen, DNAren bikoizketan telomeroak osatzen dituen entzimak. Medikuntzako Nobel Saria irabazi zuen 2009an, Carol Greiderrekin eta Jack W. Szostakekin batera.
2025-11-27
Ada Lovelace
Historiako lehen programatzailetzat hartzen da. Programazio-lengoaia kontzeptu orokorra erabili zuen lehen pertsona izan zen eta makina bat kontrolatzeko lehen algoritmoa sortu zuena.
2025-11-28
Jocelyn Bell Burnell astrofisikaria
Antony Hewish mentorearekin batera ikertu zituen pultsarrak, eta hark Nobel saria jaso zuen. Jocelyn ez zuten saritu.
2025-11-29
María Amparo López Pascual
1991n Kubako Saiakuntza Klinikoen Zentro Nazional Koordinatzailea (CENCEC) sortu izanagatik aintzatetsia. Bioestatistikako lehen espezialista kubatarra izan zen.
2025-11-30
Margarita Salas Falgueras
Biologia molekularrean aitzindaria izan zen. Phi29 fagoa izan zen bere ikerketagai nagusia, eta, besteak beste, DNA polimerasa entzima aurkitu zuen.
