Sistema de publicación científica

2019/03/01 Izortze Santín Gómez - Biokimika eta Biologia Molekularreko irakasle eta ikertzailea EHUn | Pablo José Barrecheguren Manero - Biomedikuntzan doktorea eta zientzia-komunikatzailea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Etika

400

 

O que non se publica, non existe… ou si?

Izortze Santín Gómez

Profesor e investigador de Bioquímica e Bioloxía Molecular na UPV

Os que traballamos en ciencia estamos na carreira de conseguir resultados e publicalos día a día. A presión de publicar entra na nosa mente inmediatamente despois do comezo da carreira científica, xa que as publicacións garantirán a nosa supervivencia como investigadores. “O que non se publica non existe”. Pero, até que punto é adecuado o actual sistema de publicacións científicas?

Son moitos os puntos escuros. Por exemplo, un negocio construído ao redor de publicacións científicas. Una parte importante da investigación que leva a cabo no mundo está financiada con fondos públicos, mentres que os resultados obtidos destes estudos publícanse na maioría dos casos en revistas científicas privadas con acceso de pago. Así, paira garantir o acceso aos artigos, as institucións públicas deben recomprar o material producido con diñeiro público. Por tanto, pódese dicir que as editoriais científicas viven con diñeiro público. Si queres publicalo, paga e si queres lelo paga de novo. Negocio redondo.

Con todo, a natureza pechada do sistema de publicacións científicas tamén expón problemas como a falta de acceso e transparencia nas avaliacións de traballos científicos. A pesar de que nos últimos anos varias revistas decidiron publicar o nome e apelidos dos evaluadores dos artigos e as súas avaliacións, na maioría dos casos non é posible acceder a esta información. Por tanto, si un evaluador quere deter a publicación do traballo dun competidor, a sombra do anonimato daralle un escudo inmellorable.

Paira facer fronte aos problemas do actual sistema editorial, púxose en marcha o movemento denominado Ciencia Aberta. O obxectivo deste movemento é que a investigación e os datos científicos sexan accesibles e abertos ao público en xeral. Así, establecería un acceso universal ás publicacións científicas e garantiría o carácter aberto das avaliacións de resultados das investigacións. E é que o que se fai pública e abertamente existe.

 

Editoriais: mal negocio paira científicos

Pablo José Barrecheguren Manero

Doutor en Biomedicina e Comunicador Científico

Supoñamos que escribiches un libro, que a unha editorial gustoulle o escrito e vaino a publicar. Pero paira iso tes que pagar e, ademais, da venda do libro non recibirás ningún céntimo. Parecerache mal trato? Pois ese é o trato que moitos investigadores deben aceptar a diario si queren publicar os seus resultados nunha revista científica.

Afortunadamente, esta situación está a cambiar grazas ao sistema de publicación Open Access, o acceso aos artigos é gratuíto. Pero este modelo ten algúns problemas:

Un deles é que os investigadores deben seguir pagando pola publicación dos artigos e que nalgunhas revistas hai que pagar entre 1.000 e 4.000 euros, polo que algúns investigadores non poden publicar artigos nas revistas máis prestixiosas, aínda que os seus traballos teñan un nivel que permita a súa publicación. Outro dos problemas é que o elemento máis importante deste tipo de editoriais é o proceso de peer review ou revisión por parte dos seus membros, mediante o cal os investigadores en activo realizan una avaliación técnica exhaustiva paira comprobar se o rigor científico é suficiente para que os artigos poidan ser publicados. Salvo excepcións, os científicos non cobran diñeiro paira facer ese traballo. En consecuencia, os científicos dedican parte do seu tempo persoal a traballar gratuitamente paira as editoriais.

Por todo iso, o sistema Open Access beneficia ás editoriais pero prexudica aos investigadores. Ademais, os investigadores teñen que seguir publicando artigos paira aumentar a súa traxectoria profesional, o que dificulta enormemente a resolución destes problemas.