Envellecemento

1990/06/01 Garro, M. Asier | Meana, J. Jabier Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Anatomia/Fisiologia

Como todos sabemos, o envellecemento é algo natural tanto na nosa especie (Homo Sapiens) como noutras especies pluricelulares. Nas sociedades desenvolvidas até o momento, a vellez considerouse totalmente diferente. A vellez humana actual converteuse nun grave problema social. Ademais, nas sociedades a vellez non se consideraba un problema.

Pola contra, apreciábase porque nesas sociedades a maioría da xente muría antes de chegar á vellez. Os avances en medicamento e os avances sociais han feito que a poboación aumente considerablemente a súa probabilidade media de vida. A nosa sociedade considera o envellecemento como una enfermidade, pero as últimas investigacións están a demostrar que o envellecemento pode ser un proceso natural en todos os animais.

As células animais illáronse (fibroblastos, células hepáticas, etc.) e si colócanse en condicións adecuadas reprodúcense mediante mitosis, dando lugar a cultivos celulares. Estas repeticións non se producen sen límites, senón de forma limitada. Os fibroblastos embrionarios, por exemplo, son como moito menos de cincuenta, perdendo a capacidade de repetición celular tras eles. Todo iso indícanos que o envellecemento tamén aparece a nivel celular.

Os organismos unicelulares existentes ao principio da evolución repetíanse sen límites. Actualmente existen este tipo de células (bacterias, etc.). A especialización en organismos pluricelulares deu lugar tamén ao envellecemento. Estes organismos conteñen células especializadas. Todas as outras células diferenciadas dos organismos pluricelulares perderon esa repetición indefinida inicial da evolución, xa que non é necesaria paira a especie. Pola contra, as células cancerosas perderon este proceso de envellecemento.

No proceso de especialización en evolución, canto máis especializada é a célula, menor é o número de repeticións. Un exemplo representativo dentro do ser humano é a neurona.

As neuronas son moi especiais en moitos aspectos:

1. Nos humanos adultos as neuronas non teñen capacidade de repetición.
2. O metabolismo das neuronas baséase exclusivamente na glicosa e son extremadamente delicadas.
3. As neuronas teñen una soa función: transportar pulsos eléctricos.

Curvas de supervivencias na sociedade actual desenvolvida (trazo descontinuo) e no Terceiro Mundo (liña continua). Nas sociedades do terceiro mundo e as antigas, o número de mortes infantís é elevado (1) debido ás medidas hixiénicas e á alimentación adecuada. A sociedade desenvolvida (3) ten un menor número de mortes que no Terceiro Mundo (2), sendo a maioría delas consecuencia de accidentes. Na vellez, no Terceiro Mundo e na sociedade desenvolvida diminúe o desfasamento. Nesta fase (4) atópase o maior número de mortes na sociedade desenvolvida. Por outra banda, nas sociedades do Terceiro Mundo e as sociedades antigas o número de mortes é moi anterior (2).

Como nos primeiros anos da vida humana as neuronas perden a súa capacidade de repetición, coas neuronas que ten neses momentos a persoa terá que pasar toda a súa vida. Ao longo da vida as neuronas pérdense progresivamente e na vellez notaranse máis os efectos deste proceso. Debido á importancia da función que desempeña a neurona e á perda total da capacidade de repetición, o proceso de envellecemento prodúcese primeiro no cerebro.

O proceso de envellecemento noutros tecidos non se producirá tan rapidamente, xa que a capacidade de repetición non está totalmente perdida e as células degeneradas pola repetición poden ser renovadas. Antes de que outros tipos de células, células epiteliales, células do sangue e células do epitelio do intestino perdan a súa capacidade replicante, o home morre.

Pero como envellecen as células? Que procesos intracelulares están afectados?

Paira responder a todas estas preguntas, nos últimos anos publicáronse numerosas teorías diferentes. Entre estas teorías atópanse as denominadas “radicais libres” e “erros catastróficos”. O primeiro está relacionado cos procesos que teñen lugar na mitocondria. As mitocondrias producen como ATP a enerxía útil que necesita a célula. Neste proceso créanse radicais libres. Estes desequilibran co paso do tempo os aspectos máis importantes da mitocondria. Como consecuencia diso, non se obtén a enerxía necesaria paira cubrir os procesos fisiológicos da célula, que se van amortecendo.

A teoría do erro catastrófico establece que a medida que avanza a idade dos seres, os erros nos mecanismos de transferencia de información xenética acumúlanse. Por tanto, na síntese de proteínas tamén aparecerán erros catastróficos. Hoxe sabemos que a maior parte da secuencia do ADN humano é repetitiva. Estas secuencias non interveñen na síntese de proteínas. Por tanto, que función teñen estas secuencias repetitivas?

A teoría que utilizamos paira explicar a súa función di que pode exercer una función protectora contra os ataques que sofre o ADN. Exemplos destes últimos serían os raios ultravioletas e algúns produtos nocivos tóxicos.

Ao envellecer sucédense una serie de acontecementos que todos coñecemos: os avós esquecen inmediatamente a nova información, non lembran os novos nomes, pérdense nos lugares habituais nos que estiveron. Dentro deste proceso, tras a perda de memoria pódense dar outros acontecementos: perden as inhibicións sociais, sofren cambios de humor, dormen cada vez menos, o rendemento da mente está reducido e finalmente mergúllanse na depresión.

Xunto a isto, en moitas ocasións a nosa capacidade de desprazamento está reducida (acinesia). Frecuentemente vibran. Estes dous últimos procesos son dous síntomas da enfermidade de Parkinson. As disfuncións mencionadas anteriormente son cambios nas funcións superiores do cerebro. Normalmente coñecémolos como demencias e o máis importante sería a enfermidade de Alzheimer. Nestas enfermidades detectáronse alteracións do tecido en determinadas zonas do cerebro. A enfermidade de Parkinson baséase en disfuncións dexenerativas dos ganglios basales do cerebro. Na enfermidade de Alzehimer tamén se producen disfuncións dexenerativas en diferentes partes do cerebro: hipocampo, amígdalas, etc. Aínda que Alzheimer e Parkinson son son dúas enfermidades diferentes, na vellez poden aparecer ao mesmo tempo.

Tras o estudo histolóxico dos cerebros nestas enfermidades observáronse indicios de dexeneración. Hai anciáns que non padecen estas enfermidades dexenerativas, pero isto non significa que os cerebros destes vellos estudados histológicamente non presenten signos de dexeneración. A dexeneración destes últimos casos non chega até o grao de dexeneración en Parkinson e Alzheimer, pero adoitan ser dexeneracións do mesmo tipo.

Así que Alzheimer e Parkinson, son una enfermidade ou un proceso natural? Por que hai síntomas nunhas persoas e non noutras? Canto tempo tarda en aparecer os síntomas do envellecemento das neuronas?

Vías da dopamina no cerebro humano. As neuronas dopamina teñen as súas somas neuronais agrupados en dúas pequenas zonas do encéfalo: a sustancia nigra e o tegmentum. Estas neuronas envían fibras moi ramificadas ao corpo escurecido. O corpo anillado, parte dos ganglios basales, controla a actividade do movemento. Así mesmo, estas neuronas tamén emiten fibras ao sistema límbico (as emocións sitúanse neste lado). No hipotálamo contamos tamén cunha sección de neuronas dopaminérgicas que regulan a secreción hormonal da glándula hipofisaria. A ausencia de dopamina no corpo anquillado parece estar relacionada coa enfermidade de Parkinson. Pola contra, o exceso de dopamina no sistema límbico parece estar relacionado coa esquizofrenia.

Algúns autores consideran que estas enfermidades dexenerativas débense a un proceso tóxico. A intoxicación tarda en producirse e aparece na vellez. Descoñécense estas sustancias tóxicas, descoñécese si son sustancias externas ou internas. Estas teorías toxicolóxicas ligadas ao envellecemento “in vivo” son facilmente relacionables coa teoría de radicais libres, desenvolvida a través de experimentos realizados nos cultivos celulares antes mencionados. Os investigadores están a traballar paira saber se esta relación existe ou non. Hai moitas cousas que investigar sobre o envellecemento, tanto a nivel “in vitro” como “in vivo”.

As teorías que se poden presentar no futuro poden ser una recompilación de todas elas. Necesitariamos técnicas máis avanzadas que as actuais paira resolver os procesos intracelulares que se producen na vellez.

Ao non repetirse a neurona, polas súas propiedades especiais en xeral, e ademais por ter enfermidades cerebrais especiais, sería máis interesante investigar o proceso de envellecemento en neuronas que noutras células.