En Urdaibai á espera de ver cegoñas á volta

2009/04/01 Lakar Iraizoz, Oihane - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Zoologia
• Ingurumena

A Fundación Urdaibai puxo en marcha o proxecto Ciconia co obxectivo de fortalecer a poboación de cegoña branca de Bizkaia, e en particular a da Reserva da Biosfera de Urdaibai. Ante o éxito de iniciativas similares en países como Francia, Alemaña ou Suecia con anterioridade, procedeuse á recuperación dunha especie que leva desaparecido un século en Urdaibai.

Infraestrutura de recollida de cegoñas

O primeiro traballo do proxecto foi a construción dun txoritegi de talla paira cegoñas. O centro de Atxaga foi construído nun terreo de dominio público marítimo. A obra foi financiada pola Deputación Foral de Bizkaia e o Ministerio de Medio Ambiente e o Concello de Kortezubi autorizaron a construción dun centro na citada parcela.

A chorizada ten uns cen metros cadrados, é bastante grande para que as aves desenvolvan os seus músculos, dispón de zonas de repouso e da fonte de auga necesaria paira limpalos.

As cegoñas paira encher o txoritegi foron traídas a Urdaibai desde diversos centros de recuperación de animais silvestres. A maioría son aves recollidas no centro de Vallcaliente, en Lleida, pola destrución do seu niño, pola morte dos seus pais, pola caída do niño mentres estudaban voar, ou por calquera outra razón que o público leve a este centro.

En xeral trouxeron cegoñas novas. Aitor Galarza, responsable do proxecto Ciconia, explícanos por que o fixeron: "as cegoñas son moi filopátricas, é dicir, a pesar de que durante a migración pódense afastar miles de quilómetros do seu país de orixe, tenden a volver ao seu lugar de orixe. E esta filopatría fíxase cando están no niño. Con todo, mentres son novos pódese cambiar a área que consideran como o seu lugar de nacemento". Desta maneira conseguen que ao final da migración as cegoñas teñan a tendencia de regresar a Urdaibai e non volver ao seu verdadeiro lugar de nacemento. "Paira conseguilo é imprescindible que a cegoña invista polo menos dous invernos no novo emprazamento", dixo Galarza.

En 2005 procedeuse á solta das primeiras cegoñas que permaneceran no centro de reintroducción en Urdaibai. En 2003 produciuse a "cría" e posteriormente, en 2007 e 2008, procedeuse á liberación dunha nova xeración. Por suposto, outros dous en Urdaibai deron o tempo necesario paira adaptarse.

Despois da liberación, que?

En total liberaron 38 cegoñas. Como dicía Galarza, "aínda é demasiado pronto paira chegar ás conclusións xerais, pero xa vimos en tres ocasiones o que sucedeu coas cegoñas liberadas e podemos citar algúns borradores de tendencias".

Por exemplo, han visto que aproximadamente a metade das cegoñas morreron nos primeiros meses desde a súa liberación e que o 80% morreron na primeira semana. Catorce deles morreron a menos de tres quilómetros do centro.

Por que morreron? Galarza cóntanos que sete dos falecidos nos arredores do centro morreron golpeando algún elemento da rede eléctrica, atrapados por catro trens, un afogado, outro intoxicado e o último asasinado a tiros.

Á vista diso, pódese dicir que ao pasar o cativerio comeza o verdadeiro reto paira as cegoñas, e é entón cando comeza a "competición" de cada día. As cegoñas foron liberadas na primavera, época na que se reproducen. De feito, estas aves migratorias pasan primavera-verán na nosa contorna (en toda Europa en xeral), reprodúcense aquí e a finais de verán diríxense ás rexións subsaharianas paira pasar o inverno en África tropical.

Cando foron liberadas, as cegoñas tiñan uns dous anos e normalmente comezan a reproducirse ao tres ou catro anos. Por tanto, a pesar de ser liberados na primavera, recentemente liberados non empezaron a buscar parella, nidificar, etc. Galarza explicounos que, con todo, vían conveniente liberarse naquela época porque "estiveron nunha contorna liberada, aínda que non proliferasen. E é que así había máis posibilidades de volver ao ano que vén".

Una vez liberados, as cegoñas, respondendo ás ordes da súa intuición, abandonaron Urdaibai. Na Fundación Urdaibai estiveron á espera do seu regreso na próxima primavera. De todos os liberados, só dous da primeira cría apareceron en Urdaibai. Isto foi en 2006. Un dos dous retornados, un macho, reuniuse en 2006 cunha femia que non estivo no centro de Urdaibai e se nidificó. Parecía que puxeran ovos e que ían ter bebés, pero isto non ocorreu.

Ao ano seguinte, en 2007, a parella do ano anterior volveu aparecer en Urdaibai en época de cría, e entón si tiveron dúas cegoñas. E en 2008 volveron reunirse e tiveron outros dous fillos. Foron as primeiros cegoñas nacidos en Urdaibai nos últimos cen anos.

O resto de cegoñas non regresaron a Urdaibai, pero na fundación saben, por exemplo, que as cinco cegoñas liberadas no proxecto non se afastaron demasiado de Urdaibai paira reproducirse: descubriron que dous se reproduciron en Amorebieta, una en Salburua e outras dúas en Cantabria. Tamén saben que dúas cegoñas liberadas chegaron a Arratia, onde quedaron desde entón, que non han migrado.

As cegoñas ás veces toman estas decisións e pasan todo o ano onde se reproducen. Iso, con todo, "non só se dá nas cegoñas que estiveron en catividade, senón que tamén se observa nas cegoñas "naturais" de cando en vez", afirma Galarza.

Fomentar a participación

Dado que as cegoñas xeran simpatía á cidadanía, coa escusa das cegoñas tratouse de incrementar a conciencia de conservacionismo entre a poboación da zona. Paira iso organizáronse diversas actividades: charlas en escolas próximas, participación de escolares en todas as actividades do proxecto, Festas de Cegoñas nos tempos de liberación do centro, etc.

En realidade, a cegoña non é en si mesma un ave de gran importancia ecolóxica, non é un animal sensible con determinadas necesidades, non é un bioindicador do estado ecolóxico dun determinado medio… pero é una ave emblemática. É grande e ten una aparencia especial, polo que é facilmente separable e, ademais, vive ao redor do ser humano: nidifican en campanarios, chemineas das casas e árbores máis altas dos parques. A xente en xeral contémplaos. E só iso abriulle as portas paira recibir axuda.

Así mesmo, a través do proxecto de cegoñas puideron dar a coñecer a actividade da Fundación Urdaibai. Por unha banda, os medios de comunicación da zona mostraron moito máis interese por este proxecto que por outros de maior importancia desde o punto de vista ecolóxico, como son os proxectos de restauración e conservación do bosque autóctono.

Doutra banda, reforzaron as relacións con varios concellos de Urdaibai e conseguiron financiar outros programas de conservación. Entre outros, puideron pór en marcha proxectos que teñen como obxectivo a recuperación da marisma de Urdaibai.

En canto ás cegoñas, non teñen intención de traer máis cegoñas, dáse por finalizado o programa de reintroducción. Pero seguirán facendo seguimento e seguirán vendo se o esforzo realizado paira introducir cegoñas en Urdaibai dá os seus froitos.