Actitudes cara a tratamentos neurolépticos

2015/09/01 Ozamiz Etxebarria, Naiara - Psikologian doktoreMedikuntza eta odontologia fakultateko irakaslea | Guimon Ugartetxea, José - Psikiatrian doktoreEHUko katedradun emeritua | Markez, Iñaki - Psikiatrian doktoreZubiok eta AMSA elkarteetako psikiatra | Ozamiz Ibinarriaga, Jose Agustin - Soziologian doktoreEHUn eta Deustuko Unibertsitatean irakasle aritua Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Medikuntza
• Farmakologia
• Osasuna

Os neurolépticos son fármacos utilizados no tratamento da psicose. Os cambios prodúcense principalmente no cerebro e, por exemplo, no caso da esquizofrenia poden reducir as alucinacións. Sempre houbo moitas discusións sobre a neuroléptica dos enfermos mentais polos efectos secundarios que producen.

A principios de 2012, una serie de pacientes psiquiátricos realizaron graves accións criminais en Bilbao, o que xerou un gran debate entre os profesionais da saúde mental. Os autores deste artigo tamén tivemos un debate ben documentado sobre este tema.

En 1986 analizamos as actitudes cara aos neurolépticos en Bizkaia [1]. En 2012 actualizouse dita enquisa e realizouse un novo estudo paira analizar a situación actual. Detectáronse diferenzas significativas respecto das actitudes dos neurolépticos e observouse una evolución nos prexuízos cara a eles. Os datos destes estudos lévannos a realizar algunhas reflexións sobre tratamentos neurolépticos.

Uso de neurolépticos en pacientes perigosos con esquizofrenia

A psicose e sobre todo a esquizofrenia asócianse ao risco. Por iso, normalmente os pacientes afectados por esta confusión son ingresados en hospitais psiquiátricos. Con todo, aínda que o perigo dos enfermos mentais é real, non é frecuente que se dean situacións críticas. É certo que as condutas agresivas poden ser o primeiro sinal de enfermidade psicótica, pero os pacientes con esquizofrenia non teñen maior propensión a matar que o resto da poboación. Só o 2% dos asasinos sofre psicoses.

Con todo, os medios de comunicación tenden a ofrecer información sensacionalista [2], sobre todo se alguén con esta enfermidade mata a alguén. Cando isto ocorre, é asasinado por causas imprevistas, normalmente por delirios ou alucinacións da enfermidade. Por outra banda, os ataques destes pacientes son moito máis violentos que os de calquera persoa, especialmente os esquizofrénicos.

Hai que ter en conta que os pacientes esquizofrénicos que non reciben tratamento adoitan ter una conduta agresiva. Estes adoitan ter un baixo control dos impulsos, e en ocasións teñen fortes alteracións imprevistas. Doutra banda, estudos indican que moitos pacientes esquizofrénicos que mataron a alguén consumen sustancias tóxicas (drogas ilegais e alcol).

A maior parte dos asasinatos prodúcense á saída dos hospitais psiquiátricos, polo que a sociedade ve mal aos pacientes con esquizofrenia. Con todo, ninguén fala de pacientes dados de alta en hospitais psiquiátricos que non matan a ninguén.

Os medios de comunicación e a cidadanía en xeral ponlles una imaxe de “tolo” perigoso. É certo que ás veces estes pacientes poden ser perigosos. Desgraciadamente, o mellor indicio paira prever condutas de risco é outro comportamento violento que se produciu con anterioridade. Por outra banda, os factores de risco paira a aparición de comportamentos violentos adoitan ser, polo xeral, alucinacións ou delirios perseguibles, o consumo excesivo de determinadas sustancias e o abuso infantil. Por iso, no caso de que exista risco de violencia, adoita ser necesario proporcionar neurolépticos a estes pacientes. Normalmente os pacientes agresivos aceptan esta medida porque temen os seus impulsos agresivos e piden axuda paira non perder o control. Con todo, un exceso de neurolépticos pode facer que o seu efecto sedante sexa excesivo. A postura contraria aos efectos secundarios dos neurolépticos sempre existiu, pero nos últimos 20 anos os prexuízos diminuíron. Con todo, as críticas seguen sendo numerosas e as denuncias por neurolépticos contra os servizos psiquiátricos son numerosas. Así, os psiquiatras atópanse nunha situación difícil ante certos sectores da opinión pública.

Comparación entre ambas as investigacións

Nun estudo realizado en 1986 entre catrocentos pacientes que se dirixían ao médico de atención primaria en Getxo, atopamos una actitude negativa cara ao uso de psicofármacos [1]. Os principais resultados desta investigación son:

• En xeral, as mulleres confiaban menos que os homes nas sustancias psicoactivas.

• As actitudes negativas cara ás sustancias psicoactivas aumentaban coa idade e as persoas maiores preferían os medicamentos naturais.

• Canto máis alto era o status social, menor era o medo ás sustancias psicoactivas.

• Canto máis conservadora é a xente, máis receo aos psicofármacos.

• Os pacientes presentaban os síntomas máis graves favorables aos psicofármacos e menos medorentos aos seus efectos secundarios.

Cabe sinalar que os neurolépticos evolucionaron moito nos últimos anos. Os resultados dun estudo realizado en Cochrán demostran que son eficaces e seguros paira os pacientes esquizofrénicos e que serven paira previr a esquizofrenia. Así, en xeral, os psiquiatras, enfermeiras e pacientes mostran una actitude positiva cara a estes psicofármacos.

Tras as mortes ocasionadas por pacientes psiquiátricos en Bilbao a principios de 2012, os autores deste traballo decidimos realizar un novo estudo sobre a situación actual.

O estudo levou a cabo con douscentos alumnos de medicamento da UPV/EHU, co fin de analizar as actitudes cara ás sustancias psicoactivas e neurolépticas e comparalas cos resultados obtidos en 1986. Os resultados son:

• Observamos diferenzas significativas nas actitudes cara aos neurolépticos, dunha poboación a outra, observando una evolución en canto aos prexuízos.

• En dous estudos detectamos un factor que denominamos “naturista”, é dicir, hai xente que considera que os recursos naturais son mellores que os neurolépticos, porque os primeiros non teñen efectos secundarios.

• En ambos os estudos as mulleres mostraron menor confianza que os homes nos neurolépticos.

• En xeral, considéranse necesarios, baixo control, os neurolépticos.

Tratamento farmacolóxico: problemas

En xeral, existe una estreita relación entre o cumprimento do tratamento e a actitude dos pacientes ante a medicación. No Departamento de Psiquiatría do Hospital Universitario de Xenebra levou a cabo en 1999 un estudo con 324 pacientes co fin de analizar actitudes cara ás medicacións psicoactivas [3]. No estudo observouse que a actitude negativa cara ás medicacións psicoactivas estaba relacionada coa non continuidade do tratamento. A non continuidade do tratamento non se consideraba una actitude irracional, senón una decisión racional baseada nos seguintes factores:

• Falta de fe no pacientes respecto ao uso e efectividade da medicación.

• Percepción de que as desvantaxes son máis que beneficios, como o custo e as molestias que pode ocasionar.

• Falta de apoio familiar e social.

A investigación de Xenebra corroborou anos antes (1993) a conclusión dun traballo de Angermeyer e Matschinger en Alemaña [4]: se considera que a terapia é efectiva, o paciente segue mellor o tratamento, mentres que se o paciente ten dúbidas sobre a eficacia do tratamento (porque cuestiona os coñecementos psiquiátricos) non segue correctamente o tratamento.

Paira finalizar, Goerge e os seus colaboradores concluíron doutro estudo realizado en 1990 no propio Hospital Universitario de Xenebra [5]: Se os valores do paciente e da institución psiquiátrica non coinciden coas actitudes ante os problemas, os pacientes e os terapeutas teñen distintas expectativas. Con todo, hai pacientes que, a pesar de non coincidir cos valores, continúan o tratamento por diversos motivos: conformidade, dependencia, presión…

Proposta paira fomentar actitudes positivas cara aos neurolépticos

En 1999, Eguiluze, psiquiatra do Hospital de Cruces e profesor da Universidade do País Vasco, realizou nun centro ambulatorio de Bilbao un estudo sobre a evolución de pacientes esquizofrénicos que participaron nun grupo paira fomentar actitudes positivas cara aos medicamentos neurolépticos [6]. Comparáronse os resultados da investigación cun grupo de control e observouse que o grupo experimental mellorou máis o grao de seguimento do tratamento farmacolóxico e os síntomas dos pacientes. Máis tarde, nunha investigación realizada polo director do servizo de psiquiatría de Basurto, Miguel Anxo González Torres e Eguiluz, en técnicas similares, observaron que os pacientes que acudían aos equipos de psicoeducación tiñan menos ingresos que os do grupo de control.

En consecuencia, consideramos que a creación de programas educativos e a posta en marcha de campañas informativas poden contribuír a modificar as actitudes cara ás sustancias psicofarmacológicas.

Bibliografía