Cazador de lagartijas

1994/01/01 Aihartza, Joxerra Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Zoologia

A serpe suave do sur (Coronella girondica) é una serpe pequena que pode alcanzar os 80 cm, pero que normalmente non supera os 60 cm. En canto á aparencia hai que dicir que se trata dunha serpe esvelta, de cabeza destacada, vestida cunha cola longa que constitúe 1/4 da lonxitude total do corpo. En canto ás características diferenciais que podemos utilizar paira diferenciarnos da serpe suave do norte (Coronella austriaca) que é o seu primo, a escamas rostral da serpe suave do sur é máis ancha que a alta e ten 8 escamas supralabiales, das que 4 e 5 están en contacto co ollo. Por outra banda, a escamas dorsais ao longo do corpo ten launas que forman 21 liñas (en ocasións 19 ou 23), normalmente no centro do corpo. As escamas ventrales adoitan ser entre 170-200, mentres que as subcaudales son 43-72 parellas.

A coloración dorsal da serpe suave meridional adoita ser parda clara ou gris prateado, cunha dotación de pegada irregular parda máis escura. A cabeza tamén é gris, pero nela pódense apreciar tonalidades rosas. Comezando polas escamas prefrontales e a través dos ollos, e estirado cara ao pescozo, presenta na maioría dos casos una pegada ou liña negra, representando un singular adorno como a antifaza. Tamén na parte dorsal do pescozo, á altura do acordeón, presenta una espectacular mancha escura con forma de V, Ou ou E, e por extensión dos seus extremos frontais poden aparecer tamén escamas parietales e frontais pintadas. En canto á parte ventral do animal, este pode ter unha cor avermellada, amarelado ou laranxa débil, que pode aparecer vestido de manchas negras dispostas en forma de mosaico de xadrez.

A serpe suave do sur é una especie mediterránea occidental que habita en Tunes, Alxeria, norte de Marrocos, Portugal, España, País Vasco, Cataluña, sur de Francia e Italia. Non está en Córsega, Sardeña e Tiroteares.

Entre as serpes europeas, a serpe suave do sur foi considerada ecoloxicamente como una especie guía en relación ás rexións bioclimáticas xerotéricas, por ser a máis característica das subregiones bioclimáticas termomediterranas, mesomediterranas e supramediterranas. De feito, este réptil sempre busca ambientes secos, rochosos e asollados, polo que o atopamos en hábitats mediterráneos áridos, mediterráneos, e en bosques luminosos de estayas mundanas, claros, pedras, murallas, matogueiras, etc.

Aínda que en Euskal Herria pódese atopar en case todo o territorio, a súa forma de vida oculta fai que non teñamos demasiados datos paira poder determinar con precisión a súa distribución. Con todo, no Cantábrico a serpe suave do sur pode aparecer omnipresente pero escasamente na costa, e é máis local a medida que o facemos no interior da terra, non sempre en zonas húmidas, senón en zonas rochosas e asolladas. En calquera caso, non aparece nas rexións montañosas, nin nas proximidades dos Pireneos, nin na maior parte dos montes que conforman a liña de distribución das augas, sempre por baixo dos 800 m de altitude no noso territorio. Na rexión mediterránea, pola contra, podemos dicir que se pode ver en calquera lugar, aínda que a máis abundante é nas zonas máis áridas do sur de Álava e Navarra.

En canto ao seu modo de vida, a serpe suave do sur é sobre todo una serpe terrestre e aterciopelada, que se atopa en lugares de gran soleamiento durante o día. Como xa se mencionou, esta serpe ten una vida oculta, buscando o seu alimento a miúdo en tramos de roca e rendijas. Como cazadores, as lagartijas son as presas máis comúns da serpe suave meridional, pero ocasionalmente poden ser de esquina, pequenas serpes, algún micromamago (Apodemus, Pitymis...), podendo tamén capturar insectos. E algúns autores consideran que os exemplares adultos tamén poden ter tendencia ao canibalismo se se atopan exemplares máis novos.

Por outra banda, a maioría dos pequenos depredadores son á vez presas, como é o caso da serpe suave do sur, na que se poden cazar e comer varias serpes (Elaphe, Vipera...), aves rapaces (Buteo, Circaetus, Hieraetus...) e mamíferos (Os seus scrofa..).

Fronte a outras serpes dise que se trata dunha especie lenta e relativamente lenta, nadadora mediocre, e una sutil enlosadora (en paredes de pedra semirotas e troncos inclinados de cortiza basta). Uníuselle un carácter tímido e fugitivo, e a pesar de que algúns autores escribiron que non ten ningunha agresividade, outros opinaron totalmente contrario. En canto aos exemplares observados polo autor deste artigo, cabe sinalar que estes eran bastante agresivos. En calquera caso, a mordedura de serpe suave non supón ningún perigo, xa que ao tratarse dunha serpe tan pequena e sen pestanas apreciables, a súa mordedura apenas perfora a pel humana e, como ocorre coa maioría das especies do noso País, as serpes lisas tampouco son venenosas.

A agresividade da serpe suave do sur é maior cara a maio. É nesta época cando se celebra o celo deste réptil. Ao parecer, e do mesmo xeito que ocorre noutros réptiles, esta especie pode ser ovíparo ou ovíparo en función das características bioclimáticas do lugar no que vive. A posta adoita ser de 4-16 ovos de 20-25 x 13-15 mm. de tamaño, e normalmente prodúcese cara a xullo, con idades comprendidas entre os 11 e 18 cm. de longo, a finais de agosto ou principios de setembro.

As serpes lisas, ademais do veleno, válense doutras ferramentas paira apoderarse, dominar e tragar as súas pezas de caza. E é un espectáculo terrible a técnica da serpe suave nos labores de caza: nada máis ver a peza, a serpe suave atácalle a toda velocidade, morde por todas as partes e enrola inmediatamente o corpo da presa con numerosos aneis. A pesar de que a peza é viva, o hábil cazador, sen desalentar o “abrazo” aplicado ao alimento, búscase a si mesmo, coa intención de morderse nel e comezar a tragar o inútil. Tras mordear o extremo da caza gaja, o proceso adoita ser bastante rápido e a serpe, grazas á súa epidermi elástico e ao seu sistema de mordazas libre, tardará poucos minutos en ventrear una lagartija de espesor igual ou maior que ela. Feliz!

FICHA TÉCNICA Culebra sur suave Especie: Coronella gironFamilia: colubriosOrden: escuadrosClase: réptiles