Pinpilinpauxa-efektua eta tiroide guruineko asaldurak
2025/07/11 Irantzu Zubeldia Olasagasti - Medikuntzan graduatua eta Familia eta Komunitate Medikuntzako egoiliarra Iturria: Elhuyar aldizkaria
Tiroide guruineko asaldurak aztertzeko orduan, Edward Norton Lorenz-ek proposaturiko tximeleta-efektuaz oroitzen naiz. Kontzeptu horren arabera, ekintzarik xumeenek aldaketa esanguratsuak ekar ditzakete sistema konplexuetan. Gisa horretan, bi mundu berdintsu aurrez aurre izanik, horietako batean tximeleta batek hegoak astinduko balitu, mundu horiek guztiz ezberdinak izaten amaituko lukete [1].
Tiroide-hormonak sortu eta biltegiratzeko sistema kaotiko moduan imajinatzen ditut tiroide-folikuluak, eta prozesu horretako edozein urratsetako aldaera txikienak ondorio nabarmenak izan ditzake. Lorenz-en pinpilinpauxa-efektuaren harira, tiroide guruinaren eta haren asalduren inguruan hitz egingo dizut jarraian.
Tximeleta-formako guruina
Tiroidea lepoaren aurrealdean kokatuta dagoen guruin endokrinoa da; trakearen aurrean eta izen bereko kartilagoaren azpian, hain zuzen. Pinpilinpauxa baten itxura daukala esan ohi da, istmo izeneko egitura batez loturik dauden bi lobuluz osaturik baitago [2].
Egiturari dagokionez, paratiroide guruinekin (atzeko aurpegian kokatuak) eta nerbio laringeo atzerakariekin erlazio zuzena du —eta azken horiek parte hartzen dute ahots-korden inerbazioan—. Hori dela eta, tiroide guruineko kirurgietako konplikazioen artean, ahots-asaldurak eta kaltzioaren metabolismoarekin erlazionaturikoak topa ditzakegu [2].
Fisiologia apur bat
Tiroide guruinaren unitate estruktural eta funtzionala tiroide folikulua da. Ehun hori mikroskopio bidez aztertzen baduzu, ikusiko duzu funtsean 3 atalez osaturik dagoela: zelula folikularrak, koloidea eta zelula parafolikularrak (C zelulak ere deituak). Zelula folikularrek tiroide-hormonen sintesi eta askapenean dute garrantzia eta koloide izeneko sustantziaz beterik dagoen barrunbea gaineztatzen dute. Aldiz, C zelulak kaltzitoninaren sintesiaren erantzuleak dira (kaltzioaren metabolismoarekin loturiko hormona) [2].
Tximeleta-formako guruin honek tiroxina (T4) eta triiodotironina (T3) izeneko hormonen sintesian parte hartzen du. Prozesu horretarako, beharrezkoa da tiroideak iodoa eta tirosina aminoazidoa eskuratzea. Iodoa dieta bidez lortu eta heste meharrean xurgatzen da bere forma inorganikoan (ioduroa). Bestalde, tiroglobulina izeneko proteina baten sintesia ere ezinbestekoa da: folikulu-zelulek sintetizatzen dute tirosinaren bitartez, eta ondoren, koloidera jariatzen da [2, 3].
Tiroide-hormonen sintesiaren azalpenarekin jarraitu aurretik, biologia zelularreko kontzeptu batzuk argitu nahi nizkizuke, prozesua ondo uler dezazun. Epitelio deritzo elkarri loturiko zelulaz osaturiko geruza bat edo gehiagok eratzen duten ehunari, zeinak gorputzeko barrunbe eta hodiak estaltzen baititu. Tiroidearen kasuan, zelula folikularrek eratzen dute guruin horren epitelioa. Bestalde, zelula epitelial guztietan bi mintz gailentzen dira: mintz basolaterala, zelularen oin aldeko eta albo aldeko eremua, eta mintz apikala, goialdean kokatua [4].
Irudiari begiratzen badiozu (behatu 3. irudia), koloideari begira dagoen aldea zelula folikularraren mintz apikala litzateke, eta odol-hodia agertzen den aldea, berriz, mintz basolaterala. Aitzitik, zehaztu nahi dut proteina garraiatzaileen xedea dela ioi eta molekulek zelulen mintzetan burutu beharreko garraioa ahalbidetzea. Xehetasun horiek jakinda, uste dut prest zaudela tiroide-hormonen sintesian barneratzeko [4].
Esan bezala, iodoa bere forma inorganikoan garraiatzen da odolean. Tiroideko epiteliora heltzean, hango zelula folikularren mintz basolateralean kokaturik dagoen proteina garraiatzaile baten bidez zelulen zitoplasman barneratzen da. Mintzeko proteina garraiatzaile horrek, ioduroarekin batera, sodioa zelulan sartzea ahalbidetzen du. Behin zelularen barnean, ioduroa mintz apikalerantz abiatzen da. Han, pendrina izeneko proteina bati esker, koloidera jariatzen da [2, 3].
Zelularen mintz apikalean, ioduroa iodora oxidatzen da (hau da, bere forma organikora itzultzen da), peroxidasa tiroideo (TPO) izeneko entzima baten bitartez. Iodo organikoa eskuratzeko erabilitako peroxidasa bera erabiltzen da iodo hori tiroglobulinaren tirosinarekin elkartu, eta hartatik monoiodotirosina (MIT) eta diiodotirosina (DIT) izeneko molekulak eratzeko. Izenak dioen moduan, iodo-atomo bat tirosina aminoazido batekin elkartzean osatzen da MIT, eta bi iodo-atomo tirosinari lotzean DIT [2].
Irudika dezakezunez, lehen aipaturiko tiroide-hormonak MIT eta DIT molekula ezberdinak elkartuta eratzen dira. T3 hormona MIT eta DITen elkarketaren ondorioz sortzen da; T4, aldiz, bi DIT molekula elkartzeari esker. Akoplamendu-erreakzio horretan, lehen aipaturiko peroxidasak hartzen du parte [2].
Amaitzeko, estimulu ezberdinen erantzun gisara, tiroide-hormonak jariatzen dira. Prozesu horretan, pinozitosi bidez, tiroglobulina zelula folikularraren zitoplasmara barneratzen da berriro. Pinozitosia zer den uler dezazun, irudika ezazu zelula folikularraren mintz apikala zitoplasmarantz inbaginatzen eta koloidearen zati bat (bertako sustantziak barne) xixku modura zelulan barneratzen. Esan daiteke zelula folikularrak koloide substantziaren zati bat edan eta barneratzen duela [2, 4].
Modu horretan, pinozitosi bidez zelularen barnean sortu den xixkua lisosomekin fusionatzen da, eta hango entzimek (proteasa deituek) tiroglobulina digeritzen dute, eta T3 eta T4 askatu. Iodoaren zati bat tirosinatik askatzen da, deshalogenasa izeneko entzima batzuei esker, eta berrerabili egiten da [3].
T3 eta T4 hormonen jariaketa zelularen mintz basolateralean kokaturik dagoen garraiatzaile baten bidez egiten da (MCT8 garraiatzailea). Odolean, hormona horiek proteina plasmatiko ezberdinei elkarturik garraiatzen dira, beren ekintzak burutuko dituzten organo ituetara heldu arte [5].
Gainera, tiroide-hormonak bide batetik baino gehiagotatik metabolizatu eta inaktibatu daitezke; horietatik garrantzitsuena desiodazio-prozesua da [2].
Nola erregulatzen da prozesua?
Tiroide-hormonen erregulazioa hipotalamo-hipofisi ardatzaren bitartez egiten da nagusiki. TRH (tirotropinaren hormona askatzailea) hipotalamoko neuronen soma edo gorputzean kokaturik dauden nukleoetan sintetizatzen da. Haien axoien bitartez aurreko hipofisira heltzen da, eta hango zelula tirotropoetan TSHa (tiroidearen hormona estimulatzailea) sintetizatzea eta jariatzea estimulatzen du. Azken hormona hori tiroide-zeluletaraino heltzen da odol bidez, eta, modu horretan, tiroide-hormonen ekoizpena estimulatzen du [2, 5].
Tiroide-hormonen kontzentrazioaren jaitsierak hipofisian TSHa eta hipotalamoan TRHa gehitzea eragiten du. Aldiz, tiroide-hormonen kontzentrazioa handitzeak aurkako eragina izango luke hipofisian eta hipotalamoan. Erregulazio-prozesu horri atzeraelikadura negatiboa deritzo [2].
Eta akatsen bat badago?
Tiroide-hormonen sintesia modu sinplean azaltzen saiatu naizen arren, ikus dezakezunez, urrats eta elementu askoz osaturiko prozedura bat da. Horrenbestez, pinpilinpauxa baten hegadak aldaketa handiak eragin ditzake pinpilinpauxa-itxurako guruin honetan.
Zein urratsetako aldaketek izan dezakete eragina tiroide-hormonen sintesian?
Has gaitezen lehen pausoetatik. Esaterako, dietan iodo nahikoa ez hartzeak, heste meharrean ongi ez xurgatzeak edo gernu bidez kantitate handiak kanporatzeak ekarriko luke tiroide-hormonak sortzeko aitzindari nahikorik ez izatea[2].
Aitzitik, zelula folikularraren alde basolateralean kokaturiko mintz-proteina garraiatzailearen funtzionamendua egokia ez izateak ere ondorioak izango lituzke prozesu horretan. Gogoratu proteina hori beharrezkoa dela ioduroa zelula barnean sartzeko. Besteak beste, SLC5A5 genean hainbat mutazio deskribatu dira, mintz-proteina horren akatsa, eta, ondorioz, sortzetiko hipotiroidismoa eragiten dutenak. Hainbat farmakok ere aldaketak eragin ditzakete proteina garraiatzaile horretan, gerta baitaiteke ez uztea mintzean ioduroa iragaten [6].
Bestalde, esan bezala, tiroide-zelularen mintz apikalean pendrina izeneko proteina bat dago. Proteina hori ez dago tiroide guruinean bakarrik; barne-belarrian ere badago. Hori dela eta, gerta liteke proteina hori kodifikatzen duen genean (SLC26A4 genean, hain zuzen) mutazioak gertatuz gero Pendred sindromea eragitea. Sindrome horrek entzumena galtzea, tiroide guruina handitzea (medikuntzako terminoetan golo edo bozio deitzen zaiona) eta oreka alteratzea eragin dezake [7].
Tiroglobulinaren sintesiaren akatsek edo tiroperoxidasaren asaldurek ere eragina dute tiroide-hormonen sintesi-prozesuan. Akats horiek sortzetikoak izan daitezke, edo farmako zein elikagaiekin erlazionatuak egon. Esaterako, Hashimotoren gaixotasunean, organismoak antigorputzak sortzen ditu tiroperoxidasa zein tiroglobulinaren aurka, eta, horrek hipotiroidismoa eragiten du [2].
Bestalde, zelula folikularraren barnean azken urratsetan gertatzen diren aldaketek ere eragina izan dezakete prozesuan, bai lisosoma eta xixkuaren arteko fusioan gerta daitezkeen akatsek eta bai deshalogenasaren asaldurek [2].
Amaitzeko, kontuan izan tiroide-hormonak odolean garraiatzen dituzten proteinetan gerta daitezkeen aldaketek zein hipotalamo-hipofisi ardatzeko asaldurek ere eragina izan dezaketela prozesu honetan guztian [3].
Pinpilinpauxa eta trumoiak
Ray Bradburyk, 1952an publikaturiko Trumoi baten hotsa kontakizunean, dinosauruak ehizatzeko asmoz iraganera eginiko espedizio bat deskribatu zuen. Hartan, ehiztarietako batek halabeharrez tximeleta bat zapaltzen du, eta horrek erabat aldatzen du etorkizuna [8].
Hasieran nioenaren ildotik, tiroide guruinaren bi lobuluek eratzen duten forma anatomikoak zein hartan gauzatzen diren prozeduretako akatsek izan ditzaketen ondorioek pinpilinpauxetan pentsatzera eramaten naute une oro.
Nork esango zuen tximeleta baten ausazko hegal-mugimenduei buruz hausnartzen hasita zure organismoak tiroide-hormonak sortzeko egin beharreko urratsetan pentsatzen amaituko genuenik?
Bibliografia
[1] Lorenz E. N. 1993. The Essence of Chaos. CRC Press.
[2] Pérez Arellano J. L. 2019. Sisinio de Castro. Manual de patología general (8º edición). Elsevier España.
[3] Santiago Peña L. F. 2020) “Thyroid Physiology. Disfunction and laboratory tests in thyroid diseases”. Rev. ORL, Salamanca, 11(3): 253-257.
[4] Pawlina W. 2020. Ross. Histología: texto y atlas. Correlación con biología molecular y celular. Wolters Kluwer.
[5] Shahid M. A., Ashraf M. A. eta Sharma S. 2023. Physiology, Thyroid Hormone. StatPearls.
[6] Spitzweg C. eta Morris J. C. 2011. “Genetics and Phenomics of Hypothyroidism and Goiter due to NIS Mutations”. Moll Cell Endocrinol, 322(1-2): 56-63.
[7] Wémeau J. L. eta Kopp P. 2017. “Pendred syndrome”. Best Practice and Research Clinical Endocrinology and Metabolism, 31(2): 213-224.
[8] Bradbury R. 1952. A Sound of Thunder. Cideb.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
