Negacionismo: nova pandemia?

Do mesmo xeito que as avestruces ocultan a cabeza baixo terra ante situacións perigosas, os negacionistas refúxianse en teorías conspirativas e en crenzas infundadas ante verdades inc&

Como xa é coñecido, outro feito, o negacionismo, gañou a mesma presencia que a propia pandemia. A medida que aumenta a transmisión do virus, tamén aumentan as ideas que cuestionan a existencia e/ou gravidade do coronavirus. Pero, por que? En que consiste o negacionismo? Terá continuidade este fenómeno tras a pandemia?

Polo xeral, dentro do negacionismo pódense atopar dous elementos principais: a realidade ou a negación dunha determinada evidencia (histórica, científica...); doutra banda, a causa desta negación é a fuxida dunha verdade incómoda. Por suposto, son moitas as vías paira facelo, independentemente de motivacións, intereses ou outros factores. No caso do perfil negacionista, confúndense a desconfianza dos suxeitos, o medo e a incerteza sobre a situación; sendo aspectos que se poden detectar en todas as persoas, faise fincapé no carácter heteroxéneo do negacionismo. Pódese dicir, por tanto, que ten capacidade paira unir suxeitos moi diferentes.

A pesar de que hoxe en día é un tema de birlos, o negacionismo non é un fenómeno novo: da man da digitalidad actualizouse, pero as súas raíces son as mesmas. En calquera caso, por que se incrementaron esas condutas que se fundamentan na negación? Ademais do atípico da pandemia, a desconfianza cara ás administracións e institucións, a imposibilidade de comprender o seu carácter fiable ou a súa falta de información no espazo dixital “facós” (liberdade das redes sociais, caixas de resonancia, difusión das news… As pezas de Internet son abundantes), adoitan situarse no núcleo do auxe (Arbar, 2021).

Procura de respostas sinxelas ante dúbidas e verdades incómodas

Ante unha incógnita e atípica como a pandemia, a inundación negacionista con respostas rápidas gana forza. Con todo, ante esta inundación, teriamos que facer algo máis que protexernos; trátase de facer fronte. Por tanto, ademais de pechar o camiño ás novas ideas negacionistas, será necesario traballar algunhas estratexias paira frear os mecanismos tanxibles que xa están en marcha. Os negacionistas, con todo, tenden a manter firmemente as súas conviccións, aínda que teñan evidencias de que son erróneas, polo que é posible discutir cos negacionistas?

Paira evitar tanto o negacionismo como os conflitos que alí se arraigan, non hai máis remedio que facer fronte ao fenómeno, xa que a pasividade faría inútil a todo o que viviu durante a pandemia. Con todo, a lei de Brandolini, na que se necesita máis enerxía paira eliminar a información falsa ou as bobadas que paira crear una nova falsidade, esixe un gran traballo. Merece a pena dedicar tempo e esforzo paira corrixir e aclarar falsidades? (Williamson, 2016). De face aos posibles danos que poidan causar estas falsas conviccións que se xerarán, sería correcto sinalar que toda afirmación falsa merece una resposta, esforzos. Por tanto, paira frear estes mecanismos negacionistas en funcionamento no contexto da pandemia, a continuación proporanse dúas solucións e reivindicarase a súa necesidade, una vía de debate respectuosa e outra de recursos paira mostrar a ciencia ou achegarse ao coñecemento científico.

As investigacións demostraron que o non intento de desmantelar o negacionismo científico nalgúns medios pode ser prexudicial. Na mesma liña, os resultados da investigación publicada polos investigadores Phillip Schmid e Cornelia Betsch na revista Nature Human Behavior mostran que os discursos negativos prexudican máis cando non teñen resposta. Ademais, subliñan que calquera das dúas estratexias de resposta que ofrecen no artigo (baseada na eliminación de argumentos sobre o tema, topic rebuttal en inglés, ou que trata de desmontar trampas do discurso, o technique rebuttal) consegue paliar parcialmente o dano (Schmid & Betsch, 2019). Con todo, hai un elemento tan importante como o fomento do debate, que hai que ter en conta na propia entrevista: o respecto.

Debate baseado no respecto

O filósofo Le McIntyre destaca a importancia deste concepto na súa obra máis recente, How to talk to a science denier. Segundo o pensador, o primeiro paso paira falar cunha pandemia, e en xeral cunha ciencia, é construír confianza, mostrando paciencia, empatía e respecto, e mostrando transparencia e apertura ao funcionamento da ciencia. Por iso, paira McInty, o reto non é só que a xente acepte determinados feitos, senón que empezo a comprender e valorar como os científicos conseguiron o seu coñecemento, como se basearon en procesos de análises rigorosas, probas cooperativas e tolerancia de incerteza. Desta forma, os tangentes poden empezar a identificarse máis cos valores dos científicos (e cos procesos de razoamento) (McIntyre, 2021).

Coñecemento científico ante a dúbida

Ademais do diálogo, é imprescindible educar á sociedade na ciencia, dar a coñecer o funcionamento dos mecanismos científicos e describir con precisión a natureza do campo, advertindo da estreita relación entre disciplina e sociedade. En xeral, a chave paira pechar a porta negacionista sería impulsar proxectos que permitan dar a coñecer a verdadeira natureza e funcionamento da ciencia. No contexto actual, a ciencia é una disciplina de gran prestixio, pero a cultura científica da sociedade non se incrementou na mesma medida. Se non se presta a debida atención á promoción desta cultura, pódense multiplicar as posibilidades de pór de manifesto estas condutas baseadas na negación. Así, como afectará a pandemia ao interese pola ciencia e o coñecemento científico das persoas? Seguramente descubrirá novas oportunidades.

Hai que ter en conta que a ciencia, ademais de ferramentas técnicas, pon sobre a mesa ferramentas filosóficas paira reflexionar sobre a nosa contorna. Una mellor comprensión da realidade pódenos axudar a construír una base sólida paira tomar decisións adecuadas (Fernández Neno, 2017). Por iso, é necesario un coñecemento básico da ciencia, así como fomentar a colaboración na loita contra o negacionismo: concienciar a nivel social da necesidade de facer fronte aos rexeitamentos, fóra do ámbito científico, e levar esa concienciación á práctica, situando sempre o pensamento crítico no eixo.

Esta última será probablemente a última peza do puzzle que apareceu até o momento e que servirá paira unir o resto dos apartados. Neste contexto de Pandemia, e na era da inmediatez da información, a maioría dos coñecementos científicos que posúe o público en xeral proveñen das redes sociais, e cada vez é máis complexa a separación de información e opinións. Ademais, na medida en que o tempo paira analizar e pór en perspectiva os problemas que afectan á sociedade é moi limitado, o pensamento crítico é máis necesario que nunca. Nesta situación inestable, ademais de coidar as propias conviccións, hai que explorar xustificacións fundamentadas paira saber por que se pensa o que se pensa e paira aclarar a natureza das razóns polas que se pensa.

A natureza dos que se opoñen á ciencia é adaptable e, aínda que o contexto cambie o que se vai a negar, os mecanismos de negación probablemente seguirán funcionando. Con todo, esta situación non debe empuxar á desesperación. A pesar de que as discapacidades poden ser numerosas, pode resultar aínda máis dramático poder adoptar una actitude pasiva e ampliar as perspectivas negacionistas. Os camiños propostos poden parecer pouco impactantes a primeira vista, pero poden ofrecer un punto de partida adecuado paira revolucionar as actitudes ou decisións que promoven estas ideas tanxibles.

Ao comezo da pandemia, cando todos estabamos nas nosas casas, púxose de manifesto que sería imprescindible traballar conxuntamente paira afrontar esta situación insólita. A pesar de que na actualidade atopámonos aínda na pandemia, desde o ano 2020 producíronse moitos cambios, tanto desde o punto de vista científico como técnico, que nos axudarán a chegar máis rápido ao final. A pesar de que a loita contra o negacionismo supón un gran esforzo, será necesario tomar esa responsabilidade e debater sobre esas ideas que se basean na negación, mesmo directamente cos negacionistas, sempre na liña do pensamento crítico e na interacción.

 

Referencias bibliográficas

[1] Arbós, Daniel. 2021. “Como pode ser que haxa negacionistas do coronavirus?”. A. https://ara.cat/esexist-tecnoloxía-/} -exist-por-hai-negacionistas -coronavirus -que-que-covid19_1_3865154.html

[2] Crespo Garay, Cristina. 2019. “Vivimos nunha sociedade cada vez máis polarizada, o caldo de cultivo perfecto paira as faces news”. National Geographic.

[3] Diethelm, Pascal & McKee, Martin. 2009. “Denialism: what is it and how should scientists ??”. European Journal of Public Health, 19 (1): 2-4.

[4] Fernández Neno, Julián Alfredo. 2017 “A anti-ciencia e o populismo no século XXI”. Revista da Universidade Industrial de Santander. Saúde, 49(1): 5-6

[5] Martínez Mais, Salvador. 2020. “Una app” berlinesa paira axudar a falar cos negacionistas da pandemia”. Nius. https://www.nius{ .é/internacional/europa/app-berlines-mus-musical--invernacionistas pandemia _18_3037395302.html

[6] McIntyre, Le. 2020. A Actitude Científica. Cátedra, Madrid

[7] McIntyre, Le. 2021. How to talk to a science denier. The MIT Press, Massachusetts

[8] Schmid, Phillip & Betsch, Cornelia. 2019. “Effective strategies for rebutting science denialism in public discussions”. Nature Human Behavior 3, 931–939.

[9] Williamson, Phil. 2016 “Take the estafe and effort to misinformation”. Nature 540, 171.