Este home, nacido en San Sebastián o 25 de decembro de 1.999, abriu as súas portas e convidounos a entrar na sala de traballo. A habitación non era grande e nela non se vían cores brillantes. A propia luz non era de gran intensidade e a maioría dos seus libros no andel non eran recentes. Cando nos sentamos na cadeira de brazos preparamos a caseta e tivemos a seguinte charla.

Elhuyar: Participou na comisión de apoio á Universidade de Gipuzkoa. Que lembras daquela época?

(Foto: J. Aizpurua).

C. Santamaría: Era a época da ditadura e estaba prohibida calquera cousa con tinguiduras “vascas”. O pseudónimo “separatista” púñanos inmediatamente aos que estabamos metidos neste tipo de tarefas. Así que dos que entón estaban no poder non esperabamos nada. Realizamos moitas xestións e recordo sobre todo a Anxo Irigarai, que fomos dun a outro. A pesar de que as autoridades de entón permitíronnos abrir a Facultade de Dereito, tiñan a esperanza de que pronto fracasásemos. Como se ve, as cousas non foron así.

Elh. : Es católico non é secreto, pero nós sabemos que es un católico especial.

S.G. : Sempre participei nos movementos católicos. Con todo, nunca fun “oficialista”. Os representantes relixiosos en xeral son tradicionalistas e inmovilistas e eu estiven fóra del. En consecuencia, tiven moitos desentendidos coa igrexa oficial.

Como fun un católico progresista, o camiño adoptado na maioría dos casos foi o do compromiso. Con todo, tiven moitas relacións con xente de diferente pensamento.

Elh. : Seguindo esta liña, que opinas da teoloxía liberadora?

S.G. : É difícil facer paralelismos. Máis difícil aínda, porque vivimos en ambientes tan diferentes. Con todo, como a teoloxía liberadora paréceme atractiva, vexo a cabeza preto de aí.

Eu fun secretario xeral e membro do movemento “Pax Christi”. Esta institución tivo a súa sede e actividades en París. Nós fomos pacifistas non absolutos. Con todo, quero afirmar que a guerra non é condenable en si mesma. A inxustiza provoca ao mesmo tempo violencia e, por tanto, a guerra pode ter algún sentido. Con todo, en todos os incidentes tratabamos de explorar vías de paz. Durante a ditadura prestamos axuda a persoas de diferentes ideoloxías.

Tamén neste aspecto temos algunha similitude coas da teoloxía de liberación, pero somos de diferentes situacións e épocas.

Recentemente a UPV nomeou a Carlos Santamaría "honoris causa". (Foto: Jesús M. Permán).

Elh. : A enerxía nuclear e a guerra nuclear han estado moi de moda nas últimas décadas. Ti participaches en numerosas campañas antinucleares, non?

S.G. : Durante moitos anos estivemos expostos ao risco nuclear. Agora, afortunadamente, pasou o perigo da guerra nuclear e alégrome moito diso. A guerra nuclear pode ser terrible paira todos e por iso participei en campañas antinucleares.

Con todo, eu non son antinuclear, é dicir, non renuncio á enerxía nuclear, pero neste campo poría moitas condicións.

Elh. : Estudou Ciencias Exactas. Cal foi o apartado máis interesado neste campo?

S.G. : Estudei matemáticas e traballei en matemáticas. O “Centro de estudos cientificos” publicaba en Donostia “Revista de matemáticas” e participei nel.

Fun amigo do matemático José Oñate. Este traballou a axiometría e o seu obxectivo foi introducir a axiomática nas matemáticas.

Como as matemáticas son una ciencia extensa, todos os matemáticos temos algúns campos máis que outros. A min gustáronme os postulados das matemáticas básicas, a lóxica e a xeometría, e por iso centrei a investigación en matemáticas nos apartados citados.

Con todo, a achega máis importante que me achegou as matemáticas é o método de análise das cousas. Os métodos científicos non son de aplicación exclusiva á ciencia. A súa aplicación a problemas ou proxectos comúns pode dar lugar a resultados moi ricos.

Elh. : Existe o infinito matemático?

S.G. : En matemáticas tamén hai trabas imposibles e hai que inventar algo que sirva paira iso. O infinito debe situarse aí. O infinito matemático non é matemático, pero a matemática non pode superar certos problemas sen iso.

A matemática ofréceme a posibilidade de analizar calquera problema desde o punto de vista científico. (Foto: J. Aizpurua).

Elh. : E que dirías sobre o tempo?

S.G. : Hai moitos tipos de tempo. Contamos con tempos físicos, metafísicos e psicolóxicos. Paira nós o máis coñecido é o tempo físico, pero tampouco o coñecemos do todo.

Einstein díxonos que o tempo absoluto non é absoluto cando escribiu a teoría da relatividad. A pesar de que hoxe en día a corrección desta teoría está en dúbida, o enbido está aí e moitas das formas de pensar e teorías que se desenvolveron até agora vanse a pór patas para arriba.

Si, o tempo tamén é relativo.

Elh. : Como “Consello Xeral Vasco” foi Conselleiro de Educación. Por tanto, tamén deu algúns pasos en política.

S.G. : Si, fun un home eficaz e progresista por natureza e pensamento e así se entende a miña actividade política.

Entre 1978 e 1980 fun Conselleiro de Educación do Consello Xeral Vasco. Naquela época era de PNV, pero cando houbo división pasei a EA. Baixo este cambio había una tendencia a favor do progreso e dos avances, e non outra. Con todo, nin eu nin o home de partido. Os partidos asocian moito, tanto ideolóxica como práctica, e como pode dicirse que fun libre pensador ao longo de toda a miña vida, eu non son de interese paira os partidos e tampouco paira min o aspecto.

Elh. : Como tamén fuches pensador, coñecías a persoas interesantes?

S.G. : Hai moita xente preparada. Coñecín a moita xente en Euskal Herria e fóra de Euskal Herria e é imposible lembrar a todos.

Acórdome de José Miguel Zumalabe e Rikardo Arregi. Tivemos moito traballo e debate xuntos!

Fun amigo de Zubiri e Zaragueta. Estes eran, na miña opinión, filósofos máis profundos que Ortega. A ortega era elegante e dominaba ben a lingua, pero non era profunda no pensamento.

Sei que se me esquecen moitos nomes, pero os anos non pasan en balde e ...

O compromiso foi o camiño elixido sempre, pero como os partidos marcan límites moi estreitos, eu non fun interesante paira os partidos. (Foto: Jesús M. Permán).

Elh. : Tamén deu algúns pasos en educación.

S.G. : Aínda que sempre estiven estudando, dei algúns pasos no ensino.

Cando fundamos o Liceo Santo Tomás fun profesor.

Tiven una academia de formación paira enxeñeiros. Alí ensinabamos matemáticas e logo pasaron moitos enxeñeiros que chegaron a ser famosos. Entre outras cousas lembro a Txillardegi.

Elh. : Que opinas da democracia e do momento actual?

S.G. : A democracia era una palabra que no seu día sentía profunda. E que pasa hoxe? Temos democracia, pero non nos decatamos de nada; o poder está case tan lonxe como antes. Decídeno as partes e non hai información.

Doutra banda, os valores sociais han cambiado moito. Hoxe en día o máis importante é o pragmatismo e o utilitarismo. Gañar diñeiro é un dos poucos obxectivos de moitos. Non hai grandes conflitos e á vez a falta de ilusión é cada vez máis evidente. A ideoloxía ocupa cada vez menos espazo...

Elh. : A ecoloxía foi un concepto que se reforzou na última década. Que é paira ti a ecoloxía?

S.G. : Paira min a ecoloxía é una sabedoría básica. Ao longo da historia atopamos e seguimos atopando mentalidades técnicas e ecolóxicas. Mentres os primeiros utilizan a natureza, os segundos respectan a natureza.

Eu vexo a necesidade de solucións harmónicas. Hai que utilizar a natureza, pero respectando, porque é terrible que as industrias se fagan sen criterios ecolóxicos.

Por tanto, a ecoloxía é una forma de ver a vida e, ademais, un concepto que hai que estender a todas as accións da vida. A humanidade enténdese doutra maneira e, como dixen antes, é un tipo de sabedoría.

Eu creo que é algo que se debería ensinar aos alumnos nos colexios.

Elh. : No seu día traballou no centro meteorolóxico de Igeldo, non?

S.G. : É algo antigo, pero é certo. Si.

Era hora de ir ao servizo militar e estudei as posibilidades de librar. Una destas posibilidades era superar as oposicións meteorolóxicas. Terminei o curso de meteorología en Salamanca e saín o primeiro posto da promoción.

Grazas a esta oposición traballei no centro meteorolóxico de Igeldo e recordo que alí estiven con Felisa Martín Bravo.

Se non é o mesmo vasco que eúscaro, estamos a facer algo que non sexa Euskal Herria. (Foto: Jesús M. Permán).

Elh. : A última pregunta debe referirse ao eúscaro. Falarasnos das relacións que tiveron o eúscaro e Karlos Santamaría?

S.G. : Na miña casa falábase en eúscaro e castelán. Estudei en castelán e logo me alfabetizé.

Como son consciente de que vivo en Euskal Herria, quixen crer que vivo no pobo do euskara. Seguindo este pensamento, o eúscaro e eu tivemos una relación constante. Fun membro e impulsor da maioría das revistas editadas en eúscaro; Jakinen, Argian, etc.

En Euskaltzaindia tamén participei en moitas comisións e grupos, sobre todo no inicio do euskara unificado.

É certo que ao euskara unificado fáltalle a dozura dos dialectos, pero ao mesmo tempo é certo que o euskara batua é tamén o euskara creado polo realismo.

Ao eúscaro queda moito camiño, pero si queremos seguir sendo opinións vascas, temos que ser euskaldunes.

Tivemos una hora e media co señor Karlos Santamaría e non nos dixo nada dos premios e mencións que recibiu e que está a recibir. Pola contra, díxonos que lle gustaba “Pola liña dos científicos” da revista Elhuyar, que estaba a escribir un artigo paira “Euskaldunon Egunkaria” e que estaba a ler un par de libros, é dicir, que empezaba a pensar.

Estimado Sr. Santamaría e grazas.