Jules Verne e refracción

1994/10/01 Bandres Unanue, Luis Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Fisika

Jules Verne, no seu libro “A Illa Misteriosa”, móstranos a tres homes abandonados nun territorio sen amigos e como se acendía o lume sen ningún polo nin encendedor. No caso de Robinson Crusoe deulle o camiño un raio. Aquí, pola contra, o camiño foi coñecer en profundidade a habilidade dun enxeñeiro e as leis da física. Lembremos a pasaxe: Penoroff, un mariñeiro inxenuo, foise a cazar e ao seu regreso atopou ao xornalista e ao enxeñeiro ao redor do lume. Sorprendido, dicía:

- Pero, quen acendeu o lume? — preguntou o mariñeiro
- Eguzki –respondeu Spilett

O xornalista non bromaba. Aquel lume que sorprendía tanto ao mariñeiro, foi o sol o que acendía. Pero a el parecíalle mentira o que vían os seus ollos e a súa sorpresa era tan grande que non quedou sen preguntar ao enxeñeiro.

- Ah, ti tiñas una lupa? —preguntou Harbert ao enxeñeiro. Non, pero fíxeno.

Ensinoullo inmediatamente despois. Fíxoo con dous cristais quitados aos seus reloxos e aos de Spilett. Ao unir os bordos coa arxila, encheu de auga o oco que había entre ambos. Deste xeito conseguiu una lente en forma de lentella, por medio da cal se colocou sobre un pouco de brión seco concentrando os raios do sol, acendía o lume.

Algún pode preguntar: É necesario introducir auga? Ou simplemente non bastaba con dous cristais? As superficies de dous cristais dos reloxos son paralelas e a física móstranos que ao atravesar estas superficies, os raios de luz apenas sofren ningún cambio de dirección. Por tanto, é imposible concentrarse nun punto (foco). Paira conseguilo, a auga é una das sustancias transparentes nas que a velocidade da luz é diferente á do aire. Así fixo una verdadeira lente de enxeñeiro.

Una xerra, si é esférica, chea de auga pode facer o mesmo, é dicir, acender lume. Isto é algo coñecido desde antigo e que a pesar de acender o lume, a auga da xerra segue fría.

Isto tamén se pode facer con xeo. Paira iso abonda con que o xeo sexa transparente. O índice de refracción do xeo é lixeiramente inferior á da auga. Por tanto, cun bo aspecto de xeo podemos facer una lente. Vexamos como nos explica Xullo Verne no seu libro “Hatteraz Capitaren Menturak”.

Os ocupantes están a unha temperatura de 48ºC baixo cero e non teñen ningunha vía paira acender o lume:

- “Isto é una traxedia —díxolle Hatteras ao doutor.
- Si —respondeu isto.
- Non temos catalejo paira sacar lentes e acender lume.
- Sei —respondeu o doutor— e séntoo moito porque os raios solares teñen suficiente forza paira acender á yesca.
- Que facer? Teremos que saciar a fame coas carnes crúas do oso, dixo Hatteras.
- Si –rumoreou a doutora preocupada- á fin e ao cabo. Pero, por que non…?
- Que estás a pensar? —preguntou Hatteras.
- Ocorréuseme una idea ...
- una idea? —dixo o contramaio—. Se che ocorreu una idea, estamos salvados.
- Non se como sairá –dixo o doutor con dúbidas.
- Pero que pensaches? —preguntou Hatteras.
- Non temos lentes pero podemos facelo.
- Como? —dixo o contramaio.
- Farémolo cun anaco de xeo.
- Pódese…?
- Por que non? Todo o que hai que facer é concentrar os raios do sol nun punto e paira iso o xeo compórtase como o mellor vidro. De todos os xeitos, eu preferiría un cubito de auga doce porque sería máis duro e transparente.
- Se non me equivoco —dixo o contramaestre sinalando unha chea de xeo que estaba a cen pés de el—, esa chea de xeo, pola súa cor, é como o que vostede necesita.
- Tes razón. Colle a machada. Imos amigos! O tres fóronse cara a unha chea de xeadas. Si, o xeo era de auga doce.

O doutor pediu cortar un pé de xeo de diámetro e comezou a tallar. Logo acondicionouno con coitelo e finalmente puíuno a man, aos poucos. Conseguiuse una lente transparente como a do mellor vidro. No ceo o sol estaba bastante luminoso. O doutor fixo pasar os raios pola lente e concentrouse sobre a yesca. Pasou uns segundos e empezou a queimar o yesca.”

Esta pasaxe de Verne non é un soño, xa que en 1763 en Inglaterra acendíase por primeira vez un anaco de madeira cunha lente de xeo.