Juan Uriagereka: "Creo que o pensamento participa na conversión de palabras do xene FOXP2"
Juan Uriagereka: "Creo que o pensamento participa na conversión de palabras do xene FOXP2"
Iso é. Así, comezamos a xuntar a varias persoas interesadas no tema da intelixencia humana, ou animal. Queremos saber que é a intelixencia, en definitiva, é un fenómeno natural que nos permite ter este diálogo ou adaptarnos a sociedades complexas. Vimos de varios campos: algúns son filósofos, outros son informáticos, outros son bioquímicos, neurólogos, etc.
É una historia moi bonita. Fai uns quince anos atopouse en Londres una familia cunha enfermidade coñecida como trastorno específico da linguaxe. Estas persoas teñen grandes dificultades paira falar, non só paira falar, paira comprender frases complexas, paira repetir palabras longas, etc.
Observaron que durante tres xeracións desta familia a enfermidade pasara sobre todo por parte da nai, seguindo o modelo tradicional de herdanza de Mendel. Entón déronse conta de que a enfermidade tiña una certa base xenética.
Pouco despois tiveron moita sorte, xa que atoparon a outro amigo cunha síndrome similar fose desta familia. Ao analizar o seu xenoma, viron que nun cromosoma había una translocación, é dicir, que cambiara o código dos xenes. Nese momento comparáronse estes dous xenomas e nunhas semanas descubriuse o xene.
Ao principio pensaron que se trataba dun novo xene (chamado speech 1, por ser o xene da linguaxe). Pero cando o analizaron con máis detalle, viron que era membro dunha familia de xenes reguladores, a familia FoxP. Estes xenes son factores de transcrición, é dicir, pon en marcha outros xenes. Hoxe sabemos que o FOXP2 afecta a 285 xéneros.
Claro, una vez que se atopou o xene, agora hai que facer moito traballo, saber que lles pareceu, en que tecidos exprésase, que funcións ten no comportamento humano e doutras especies, etc. E podo dicir que cada semana publican un novo artigo sobre este xene.
Moi ben, a verdade. En xeral, eu só vexo avances. Agora, ademais, atopárono nunha chea de especies: ratos, paxaros en inglés denominados cebra finch ( Taeniopygia guttata ), peixes diversos, fermentos... Está por todas partes.
O exemplo dos paxaros é moi bonito. O xene exprésase en dúas situacións no seu cerebro: una, cando os paxaros están a aprender una canción (os dous primeiros meses do seu nacemento aprenden a cantar; se entón non escoitan a canción, non aprenden); e outra, cando o paxaro macho está a cantar á femia. Con todo, cando o paxaro canta pola súa conta, a expresión do xene diminúe moito. Isto é moi bonito, o que nos permitirá ver por primeira vez como se asocian a regulación dun xene xa identificado e un comportamento concreto (neste caso o canto).
Isto significa que o xene ten una función necesaria na linguaxe, pero que en ningún caso é suficiente. Por iso dígoche que non é o xene da linguaxe, senón un xene necesario nese gran puzzle.
Agora fáltanos entender que función ten ese xene exactamente nese puzzle. Nos paxaros, polo menos, é moi curioso porque parece que está a regular o canto. Imaxínache que as aves se separaron de nós fai 320 millóns de anos, somos moi diferentes evolutivamente. E parece que o xene ten una función bastante parecida nun e outro. O paxaro debe traducir una estrutura cerebral (non sabemos cal é) e convertela nun canto que escoitamos.
Si, é moi importante. Paira empezar, este xene ten unhas 625.000 bases, é xigante, tamén grande entre os grandes xenes. A proteína que a codifica, con 715 aminoácidos, é moi parecida en todos os animais: tan só tres aminoácidos son diferentes aos do rato, e só dous respecto dos chimpancés. É curioso porque nos separamos do rato fai 75 millóns de anos e dos chimpancés fai uns 6 millóns.
Isto respecto da parte que codifica a proteína. Pois ben, as intronas do xene --o resto do xénero- variaron moi pouco na evolución; moitas partes son idénticas en moitas especies. Isto significa que o xene ten una función moi básica e por iso mantivo a súa estrutura durante tantos millóns de anos. Está claro que esta función non pode ser de fala.
Eu creo (esa é a miña aposta) que en canto á linguaxe, o xene participa na transformación do pensamento en palabras. Por exemplo, eu non dubido de que os chimpancés teñan pensamentos complexos, pero dalgunha maneira están encadeados na cabeza dos chimpancés, non poden expresarse como nós, non teñen expresións. Con todo, hoxe en día non sabemos si é certo.
Refírese a Bob Berwick, una persoa que é moi útil neste gran debate. É informático e biólogo e un dos que máis sabe deste xene. Bob quere recalcar que realmente non sabemos que está a pasar con ese xene.
Doutra banda, viron (por ser modificados xeneticamente) que os paxaros cebra finch teñen grandes dificultades paira aprender canto cando a ese xene fanlle knock down [silenciar ese xene]. Isto significa que é máis dunha impresora. En termos informáticos, creo que o xene FOXP2 sería un programa que leva a información desde o sistema operativo até a pantalla. Poida que só sexa iso, pero si falla, ti non podes ver nada na pantalla.
Con todo, todo isto non é máis que una aposta, non o demostramos. Teriamos que facer un experimento actualmente prohibido paira ver que pasa realmente.
Agora responderei a unha pregunta máis xeral, cantos se están discutindo sobre este tema. En canto ás mutacións, non se pode discutir, atopáronse e non se pode dicir nada. Tampouco se pode discutir que o xene é regulador e que aparece en moitas especies. As discusións e dúbidas xorden á hora de interpretar. Hai varias ideas. Por exemplo, o que máis se escoita ultimamente di que o xene está a regular algo no sistema de movemento.
Con todo, eu creo que a idea é errónea, tendo en conta o que viron no experimento que fixeron nos paxaros. Os paxaros teñen dous comportamentos moi ben definidos: nun cantan á femia e no outro só cantan (os cantos chámanse dirixidos e non dirixidos respectivamente). En ambos os casos, os paxaros realizan os mesmos movementos, xa que están a cantar en ambos. E o xene actívase no primeiro e desactívase no segundo.
Eu veño do mundo da sintaxe, son un deses lingüistas aburridos que estudo, entre outros, árbores, relacións entre palabras e diferenzas entre frases activas e pasivas.
A cuestión é que sempre quixen ir máis aló desas estruturas. Sempre me chamou a atención coñecer como o cerebro é capaz de desenvolver estas estruturas, que tipo de memoria ten, etc.
Por iso empecei a traballar con xente fóra da lingüística (filósofos, biólogos, informáticos, etc.). Entre todos, tratamos de axuntar as linguaxes e termos que se utilizan en cada área paira entendernos. Así, empezamos a buscar cousas: por unha banda temos os compoñentes bioquímicos que interveñen, por outro, os xenes, os circuítos neurológicos... é un gran puzzle.
Os meus compañeiros e eu tentamos que os modelos que estudamos convértanse en parámetros medibles paira a xente que traballa en neurología, xenética, etc. Por exemplo, se ti miras una frase, ves un obxecto. Desde o meu punto de vista, é un proceso, un proceso con varios apartados. Así, tratamos de ver como se reflicte este proceso no cerebro.
Iso é. Iso si, temos que ser moi prudentes niso, porque temos un gran problema: cando se expresa un xene, os sucesos asociados a esa expresión duran varios días, semanas, mentres que o diálogo que estamos a ter agora estase procesando a unha velocidade de milisegundos. Fáltanos a conexión entre ambos os feitos.
Este é un dos grandes retos que temos agora: queremos entender a función que pode ter o xene FOXP2 en cada momento que falamos. Creo que hai una proteína (ou un grupo de proteínas) que se conecta e desconecta a gran velocidade dalgunha forma que aínda non coñecemos. A condición de que, por suposto, haxa xénero en todo isto!
Bo, á fin e ao cabo todos somos científicos e queremos entender como funcionan as cousas. E nese empeño ás veces temos que aprender cousas novas...
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian