José María Rivera: "a citología diagnóstica é una técnica rutineira paira detectar moitos casos de cancro"
XIV Internacional celebrado o 31 de maio en Amsterdam No Congreso de Citología recibiu un importante premio internacional Maurice Goldblatt. Antes de ir recoller o premio estivemos con el e aproveitando a cálida acollida que nos fixo na oficina de Cruces, tivemos una longa e interesante charla.
Paira empezar, parabén polo Premio Maurice Goldblatt de Citología! Déronlle como compensación por un traballo concreto ou por todo o percorrido?
Creo que me premiaron polos traballos realizados durante todos estes anos. No congreso de Amsterdam entregaranse os premios dos últimos tres anos (1999, 2000 e 2001) e o que a min me toca é o último. Foi curioso que cada ano podamos expresar a nosa opinión porque nos comunican aos socios os nomes propostos paira recibir o premio, pero este ano non recibín a listaxe de nomeados. Ao parecer, queríanme sorprender e agora teño que preparar a conferencia que teño que dar.
Por tanto, ademais de entregarche o premio, fixéronche traballar. En calquera caso, non creo que esteas en situación de precariedade laboral. Que fai agora?
Eu sempre traballei no campo da citología, non na citología básica da investigación, senón na citología clínica, sobre todo a diagnóstica, é dicir, na citología coa que realizamos os diagnósticos.
De feito, a citología é una forma moi sinxela de diagnosticar e a que menos dano produce ao paciente, xa que non require intervención cirúrxica. As biopsias requiren un corte, pero basta con introducir a xiringa no tecido que se desexa analizar con citología e sacar a mostra. Analizando estas células podemos coñecer o diagnóstico correcto.
É una técnica rutineira de diagnóstico de moitos casos de cancro. Por exemplo, a pesar de que no País Vasco outros tipos de cancro son máis comúns, o cancro de pescozo de útero ocasionaba que no ano producísense moitos mortos. Agora, pola contra, o test de Papanicolau é habitual e permite realizar diagnósticos moi prematuros, polo que a mortalidade diminuíu drasticamente.
Este exemplo evidencia, por tanto, a importancia da citología diagnóstica, neste caso no diagnóstico precoz do cancro. Pero tamén traballou noutras moitas áreas, non?
Si, si... No seu día estudei a fibra muscular alterada pola trikina e, cara a 1967-68, publicamos un traballo respecto diso. Este traballo foi uno dos primeiros realizados mediante microscopía electrónica e foi citado en numerosas ocasións.
Logo traballei en patoloxía neuromuscular experimental. De feito, fixen a tese sobre a rexeneración da placa nerviosa motriz. Fixen a explicación histolóxica da acetilcolinesterasa, o neurotransmisor da placa motriz. Era un traballo moi pesado, pero na Universidade de Santiago gañei un premio extraordinario.
E agora tamén vives a beiras do Mar Cantábrico.
Si, así é, pero desde alí estiven. Fun de Santiago a Sevilla e desde alí, cunha bolsa da Fundación March, a Alemaña, a estudar una determinada zona do sistema nervioso central. Ademais, foi publicada nunha revista científica de gran prestixio da época. Despois de volver a Santiago, vin aquí e, como dixen, traballei sobre todo na citología paira diagnosticar o cancro. Antes, con todo, xunto co médico Sánchez Fernández, publicé traballos sobre a estrutura interna do oído.
A que tipo de cancro dedicou máis atención?
A patoloxía do peito é o que máis me interesa. O cancro de mama é un problema moi grave. O número de casos aumenta ano tras ano e hai que ter en conta que non é o único tipo de cancro, senón que os tipos de cancro de mama son varios e cada un ten o seu tratamento e o seu prognóstico.
En tantos anos viches moitos cambios na actitude e prevención das mulleres respecto ao cancro?
Claro! Na actualidade, os gobernos tomaron conciencia da gravidade do cancro de mama e desde hai anos o Goberno Vasco ha posto en marcha una campaña de prevención. Con todo, a pesar de que cada día aprendemos algo novo, preséntansenos outras dificultades e retos. Non se coñecen causas directas do cancro de mama, o que dificulta todo. Sabemos que ten relación coa xenética e que a súa influencia é importante. Pero non podemos dicir que sexa por ese xene ou por el. Debido á diversidade de causas que provocan os cambios xenéticos, podemos dicir que os tipos de cancro son consecuencia da unificación de importantes cambios xenéticos.
Por outra banda, é evidente que nos países desenvolvidos os casos de cancro son máis numerosos e non só polo seu mellor diagnóstico ou pola súa maior esperanza de vida. Ademais, o alongamento da esperanza de vida, ademais do lactante, afecta a todo tipo de cancro. De feito, salvo o cancro infantil, é una enfermidade xeneralizada de maiores de 60 anos. Con todo, parece que nos países desenvolvidos hai máis posibilidades de conxugar os cambios xenéticos que producen as células cancerosas.
Dado que é difícil coñecer os axentes xenéticos que xeran a célula cancerosa, paira poder recoñecela en canto prodúcese o cancro, quizais o mellor sexa detectar o momento en que a célula se muda. É posible?
Non, na actualidade a única arma diagnóstica paira detectar a célula cancerígena é o estudo citológico. Con novas técnicas de imaxe como a ecografía e a radioloxía pódense ver nódulos cada vez máis pequenos, pero paira saber si é bo ou malo utilízase a citología. Si é necesario, no futuro seremos capaces de detectar en sangue algún indicador producido por células malignas. Pero, por unha banda, o indicador debería ser unicamente o producido por estas células e ademais non nos indicaría o lugar onde se atopa o tumor. Con todo, as técnicas bioquímicas son cada vez máis precisas, pero o problema é complexo.
No cancro de mama está a conseguirse detectar tumores de moi pequeno tamaño que están directamente relacionados co tamaño e o prognóstico. Realízase un diagnóstico precoz e un coñecemento cada vez máis rápido do tipo de tumor. Ademais, a cirurxía non é tan radical como outrora e estúdanse os ganglios paira detectar a expansión, polo que se pode ver máis rápido si está a estenderse ou non.
Recentemente ouvimos que se empezou a utilizar un método diagnóstico baseado no ganglio coidador. En que consiste?
Os bosques linfáticos drenan zonas concretas do corpo e os vasos mamíferos recóllense no ganglio da axila. Si no tumor inxéctase un indicador colorante ou isótopo radioactivo, pódese ver en que ganglio aparece. Por tanto, analizando este ganglio podemos coñecer a situación do peito. Aínda que parece sinxelo, non é una técnica habitual, xa que o estudo de leste ganglio dá moito traballo. Por outra banda, aínda que é útil no cancro de mama, noutros tipos de cancro os ganglios coidadores son menos accesibles, como o cancro de colon.
Coméntase que os métodos de diagnosis melloraron moito e en relación a iso, na maioría dos casos, o prognóstico é mellor. As curas tamén van ser cada vez mellores.
Sen dúbida. A radioterapia e a quimioterapia son máis suaves e precisas que outrora. Desta forma, ademais de lograr una maior eficiencia, o paciente é máis sensible aos tratamentos.
Ademais, nalgúns casos, como nalgúns tipos de cancro de mama e próstata, pódese utilizar hormonoterapia. Por exemplo, o tecido mamario está sometido a estrógenos e o uso de sustancias anti-estrógenos permite deter o crecemento de certos tipos de tumores.
Noutros casos de cancro é necesario realizar un transplante de medula ósea... Non é fácil, hai moitos casos e cada un necesita un tratamento especial.
Por último, anúncianse moitos avances na loita contra o cancro. De face ao futuro, que estades a facer?
Pasamos do estudo citológico ao estudo molecular dos tumores. Agora, en colaboración co departamento de Xenética da Universidade de Navarra, estamos a investigar tanto a nivel molecular como xenético. De aí van as actuais liñas de investigación e esperamos avanzar na procura de mellores métodos de diagnóstico.
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian
