"Unha identificación sempre é un logro; é emocionante"

2025/02/07 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Genetika
• Arkeologia
• Giza zientziak

Caterina Raffon, desde a súa primeira palabra, deu a coñecer a súa orixe: “Son italiano. Nacín en Sicilia, pero fixen o grao na Universidade de Bolonia”. A Universidade de Bolonia, fundada en 1088, é a universidade máis antiga de Italia e Europa, por diante da de Oxford, París, Salamanca e Coimbra. Raffone foi estudar criminología alí, pero, segundo explicou, non lle gustou tanto como pensaba, xa que estaba enfocado sobre todo desde o punto de vista do dereito e da sociología. “Seguramente, escollín a carreira por impulso de películas e cousas así, e esperaba algo máis científico, menos letal”, confesou.

Vinió a Donostia-San Sebastián, á facultade de Dereito, á carreira de criminología. Alí tivo a oportunidade de facer leccións científicas e, ademais, coñeceu a Pako Etxeberria Gabilondo. "Da súa man, penetreime no mundo da antropoloxía. Levoume a un desobedecimiento da Guerra Civil Española e achegueime a este mundo. Dalgunha maneira, crecín con Lourdes Herrasti Erlogorri e Paco.

Seguindo o consello de Etxeberria, ao seu regreso a Italia, terminou a criminología e comezou a realizar un posgrao en bioloxía. Cando acabou, quixo profundar na antropoloxía e na tecnoloxía forense, pero en Italia non había un máster respecto diso. Así, trasladouse a Barcelona, onde cursou un máster en antropoloxía forense con aplicacións biomédicas. "Entón entrei na xenética forense e tamén fixen o meu traballo de fin de máster neste campo, identificando ás vítimas da Guerra Civil española. Aí xa tiña claro que este é o meu camiño. Inclineime pola xenética forense, e vin que me enchía, que me gustaba e que quería facer isto.

Camiñando paso a paso

Tamén estaba satisfeito cos seus compañeiros de Barcelona, polo que tentou facer alí o doutoramento, pero a cualificación de grao en Italia non era suficiente para solicitar unha bolsa e non podía quedar sen ela. "Entón volvín porme en contacto con Paco e díxenlle que quería facer un doutoramento e unir antropoloxía e xenética. Contestoume que na UPV/EHU había un laboratorio de xenética forense en Vitoria (BIOMICs), e déronme a oportunidade de facer o traballo entre Aranzadi e o laboratorio. Traballei con mostras de restos exhumados durante a Guerra Civil española, factores ambientais (temperatura, pH...) Analizando a súa influencia na conservación do ADN", explica Raffoni.

Durante o seu traballo, logrou un contrato de doutor que lle permitiu finalizar o seu doutoramento e agora segue no mesmo laboratorio, con contrato da UPV/EHU, como investigador de post-doutoramento.

Non oculta que o seu traballo ten un aspecto emocional: "Analizamos mostras de fosas de todo o territorio nacional e dános igual de onde sexa; unha identificación sempre é un logro. Cando nos relacionamos coa familia, adoita ser moi emocionante, sobre todo si son fillos, pero tamén si son máis afastados. No País Vasco facémolo con Aranzadi e en España con outras asociacións".

A maior dificultade radica no estado dos restos, polo que optou por investigar na súa tese os factores que inflúen na conservación do ADN. "Moitas veces están moi degradados e é difícil obter o ADN", engadiu. Conseguir mostras de familiares próximos tampouco sempre é fácil.

O financiamento tamén supón un fito na investigación, pero neste sentido contan co apoio das institucións públicas: Na CAPV o Instituto Gogora e en España, dentro da Lei de Memoria Democrática.

No laboratorio traballan tres persoas, todas elas mulleres. "Eu creo que é casualidade que o tres sexamos mulleres. É certo que nas películas e neses casos, os criminólogos adoitan ser homes, pero logo aí está Lourdes Herrasti, que se comporta igual ou mesmo máis que calquera outra persoa sobre pichón e pa. É un exemplo para nós", admitiu Raffoni.

No futuro gustaríalle seguir traballando, pero sabe que depende da vontade política. Doutra banda, non ten intención de volver a Italia. "Teño boa relación con algúns laboratorios de alí, pero teño familia aquí e quero quedarme aquí", insistiu.

Caterina Raffone

Nado en Sicilia en 1992. Se graduó en Criminología pola Universidade de Bolonia Almo Mater Studiorum. Na mesma universidade cursou o posgrao en Bioloxía Evolutiva e posteriormente, o máster en Antropoloxía Biolóxica con Aplicacións Biomédicas na Universidade de Barcelona e na Universidade Autónoma de Barcelona. Realizou o seu doutoramento na UPV/EHU baixo a dirección de Francisco Etxeberria Gabilondo e Marian Martínez de Pancorbo Gómez sobre os factores diagnósticos que inciden na investigación biomolecular dos restos óseos humanos das tumbas da Guerra Civil española. Actualmente é investigador do grupo BIOMICs da UPV/EHU e do Departamento de Antropoloxía da Sociedade de Ciencias Aranzadi.