GRANTECAN, Ollo de Canarias

2001/04/23 Elhuyar Zientzia

• Astronomia

Tras os avances do último século, a astrofísica enfróntase a numerosos enigmas. O seu clarificación ou non, pode depender de ferramentas de observación do universo. Os países máis avanzados están a construír grandes telescopios nos mellores miradoiros da Terra paira resolver preguntas aínda sen resposta. O Instituto Canario de Astrofísica impulsou o proxecto de construción dun telescopio avanzado paira a súa colocación na illa da Palma. O proxecto chámase Gran Telescopio de Canarias ou Grantecan. Os seus propietarios son os gobernos de Canarias e do Estado español, pero tamén conta coa participación de numerosas organizacións e empresas internacionais, entre elas algunhas vascas.

Grazas a Grantecan, poderase coñecer mellor a orixe e evolución dos sistemas planetarios, estrelas ou galaxias, así como os propios do universo, paira estudar a estrutura do universo, é dicir, a súa forma, tamaño, idade, etc. A capacidade do seu espello primario permite ver por separado os obxectos que ven superpuestos por estar moi lonxe. Ademais, buscará a materia escura paira coñecer a súa orixe, podendo atopar obxectos descoñecidos ou imprevistos.

Será o maior telescopio do mundo. A súa cúpula metálica realizouse en Vitoria-Gasteiz, na empresa URSSA. A cúpula é una estrutura giratoria en cuxo interior se almacena a cámara do telescopio. Está fabricado en aceiro, cun diámetro interior de 33 metros e un peso total de 500 toneladas. Ten dous portos móbiles paira realizar observacións. Ademais, conta con 16 xanelas móbiles paira ventilación interior. Tamén dispón de pantalla plegable paira protexer o telescopio en días de forte vento. Paira reducir a calor do sol estará illado térmicamente. Disporá de aire acondicionado durante o día para que a temperatura da cámara sexa a mesma que a da noite. Deste xeito evitarase a turbulencia de orixe térmica e alterarase a calidade das imaxes do telescopio.

Tres espellos

O espello primario de Grantecan estará formado por 36 espellos hexágonos a modo de mosaico. Cada un deles terá una lonxitude máxima de 1,9 metros en diagonal e, unidos, una superficie equivalente a un espello convencional de 10 metros. A óptica móbil deste espello permite equilibrar as deformacións que poden producir os cambios de temperatura e as tensións mecánicas. Desde o computador central poderase controlar a posición, inclinación e deformación de cada espello respecto dos demais. Así, o conxunto reflector será o paraboloide perfecto.

O espello secundario ten un diámetro de 1,8 metros e un movemento baseado en cinco eixos. Isto permitiralle aliñar co espello primario de forma automática e corrixir as pequenas deformacións que se produzan debido á enorme estrutura do telescopio. Tamén estará preparado paira realizar pequenas inclinacións de alta frecuencia que permitan equilibrar as vibracións que se poidan producir no conxunto debido aos golpes de vento. Ikerlan, centro de investigación de MCC, e a empresa pamplonesa MTORRES, estudaron no seu día diferentes alternativas paira os accionamientos deste espello secundario, e a empresa bilbaína SENER analizou un dos sistemas de movemento da estrutura mecánica.

O sistema óptico do telescopio está deseñado paira aproveitar ao máximo o tempo de observación paira non perder tempo realizando cambios manuais de movementos. Por iso, paira cambiar o tipo de observación non é necesario cambiar o espello secundario.

O espello terciario poderá tombarse e controlará automaticamente cos mandos, polo que sen perder tempo a luz poderase transferir a cada un dos 6 focos do telescopio. A presenza destes focos permitirá a colocación de diferentes ferramentas en cada un deles. O deseño e execución do sistema de xiro destes focos foi obra do centro tecnolóxico eibarrés Tekniker.

Coa capacidade de modificar automaticamente a configuración do telescopio, o computador do sistema de control, en función das condicións meteorolóxicas, seleccionará o tipo de observación e o equipo máis adecuado. Por tanto, moitas veces non será necesario que o astrónomo estea presente no telescopio, de forma que as entidades que o utilicen poidan aforrar diñeiro e tempo.

Referente mundial

En Canarias, os observatorios internacionais de Teide e Roque dos Raparigos contan con 20 telescopios propiedade de 30 organizacións de 13 países. Por iso, estes observatorios son una referencia paira astrónomos de todo o mundo. A calidade do ceo en Canarias fai que os observatorios do Instituto de Astrofísica de Canarias sexan una reserva astronómica.

A localización exacta do telescopio foi obxecto de investigacións e una importante investimento en infraestrutura científica e técnica. Por tanto, una vez finalizado, garántese a completa explotación das características técnicas particulares de Grantecan.

En definitiva, este telescopio é un proxecto industrial de alto valor tecnolóxico que dará como resultado una excelente ferramenta científica que comezará a operar a finais de 2003.