O Paleolítico Superior analiza as ferramentas fabricadas con óso balea no Golfo de Bizkaia e o seu contexto

2025/05/27 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Eboluzioa
• Arkeologia
• Ekologia

Nos xacementos do Golfo de Bizkaia, nos últimos dez anos, localizáronse diversos útiles de óso balea. Trátase do Magdaleniense (20.000-14.000 anos), que, segundo os investigadores, é o máis antigo de todos os que se localizaron. De feito, as baleas foron un recurso moi valioso para os seres humanos, tanto para comer como para conseguir outros produtos (aceite, ósos…). Con todo, até hai pouco non se atoparon evidencias destes usos. No estudo realizado na actualidade, realizouse unha procura, recollida e análise dos útiles fabricados con óso baleeiro no Golfo de Bizkaia, obtendo así información valiosa sobre o comportamento dos grupos humanos de fai 20.000-14.000 anos e a ecoloxía das baleas.

A investigación, dirixida por investigadores do Centro de Investigacións Científicas de Francia (CNRS), contou coa participación de Jesús Tapia Sagarna e Eduardo Berganza Gochi, da Sociedade de Ciencias Aranzadi. En concreto, Tapia explicou que se ofreceron pezas obtidas nos xacementos nos que se traballou para a súa análise en laboratorio, tanto dos útiles traballados como dos fragmentos óseos vos. O xacemento máis rico foi Santa Catalina (Lekeitio). Todos os resultados foron publicados na revista Nature Communications.

Entre outras cousas, realizaron un estudo taxonómico dos ósos utilizando ZooMS. Así, sóubose que se valeron dos ósos de polo menos cinco especies de baleas grandes. Ademais, a través da proba de radiocarbono, realizouse unha cronoloxía entre os 20.000-14.000 anos e observouse que a maior diversidade e variación producíronse entre os 15.000-16.000 anos. Por último, a análise dos isótopos de carbono e nitróxeno deu información sobre a alimentación das baleas e permitiu contrastala coa actual. Por exemplo, acháronse ósos da balea gris, especie que actualmente habita no Pacífico Norte e no Ártico, e modificáronse as especies que se comían polas baleas, así como a temperatura da auga, a salinidade e outras características medioambientais.

Tapia destacou que este estudo é moi valioso, xa que até hai pouco non se sabía nin que se usaban ósos de balea para fabricar ferramentas. “Cando descubriamos ferramentas feitas con óso nos xacementos, identificabámolas polo seu aspecto. Por exemplo, as ramas dos cervos e os cervos teñen dous partes: unha máis porosa e outra máis densa. Para a construción dos instrumentos utilizaban unha parte compacta. Pero atopamos algúns fragmentos que, polo seu diámetro, lonxitude e forma, debían pertencer a outra cousa. Máis tarde soubemos que eran ósos de balea”.

Desde que se coñeceron os feitos, estívose buscando, e así se recolleron os utensilios e ósos que se analizaron na investigación. Segundo sinalou, a colección máis numerosa é a de Santa Catalina, que conta cunha ampla representación. “Este xacemento foi escavado por Berganza nos anos 1980-1990”, lembra Tapia. Con todo, as pezas están distribuídas en varios xacementos. “Non atopamos talleres, nin lugares onde se preparaban para triturar os ósos e levalos dun sitio a outro. Este tipo de xacementos situaranse cerca do mar e permanecerán desaparecidos. Pero eran cazadores-recolectores e, aínda que se reunían en pequenos grupos, mantiñan unha relación mutua. Por tanto, si á vista das ferramentas, móstrase o mesmo tipo de ferramentas en dous lugares, podemos dicir que eran da mesma cultura ou compartían a mesma cultura”.

Así, constatouse que, desde o oeste de Asturias até Aquitania, no Paleolítico Superior utilizáronse os ósos baleeiros como materia prima durante miles de anos.