Fullerenoak han eta hemen

Fullerenoak futbol-baloi baten antza du; baloiaren josturetan karbono-atomo bat jarriko bagenu, fullereno bat lortuko genuke.

Fullerenoak karbonoz osatutako baloi-itxurako molekulak dira. Futboleko baloiaren antza dute, alegia, 12 pentagonoz eta 20 hexagonoz osaturiko 60 karbonoko egitura biribilak eta hutsak dira (C60). Harold Kroto kimikari ingelesak eta haren taldeak aurkitu zituzten fullerenoak 1985ean, izarren konposizioa ikertzen ari zirela. Ezustean, egitura berri batekin topo egin zuten: 60 karbono-atomoz osatutako kaiola-itxurako egiturarekin, alegia. Urte batzuk geroago, 1996. urtean, aurkikuntza horrengatik Kimikako Nobel Saria eman zioten Kroto irakasleari.

Edozein materialen erabilera aztertu aurretik, haren propietateak ikertu eta ulertu behar dira, propietateen arabera materialak erabilera batzuk edo beste batzuk izango baititu. Fullerenoek altzairu-xafla baten aurka puskatu gabe talka egin dezakete orduko 27.000 km-ko abiaduran; molekula horien gogortasuna zenbaterainokoa den adierazten du horrek.

Hala ere, propietate eroale eta fotokimikoak dira garrantzitsuenak. Horiez gain fullerenoek beste molekulekin konbinatzeko duten gaitasuna kontuan izanik, izugarrizko potentziala duten materialak direla ondorioztatu dezakegu. Propietate horiei guztiei esker, energia berriztagarrien arloan beren bidea egiten hasi dira.

Garraiolari-lanak medikuntzan

Kimikako Nobel saria eman zioten 1996an, fullerenoa aurkitzeagatik. ( NIMSoffice)

Fullereno-molekulek kaiolarena egiteko ahalmena dute, eta, hortaz, asmatu zaizkien aplikazioak barruan harrapa dezaketenaren araberakoak dira. Horregatik, aplikazio ugari dituzte, horietako asko oraindik ere ikerketa-fasean daudenak.

Batez ere medikuntzan aurreikusten zaizkio aukera handiak. Izan ere, fullerenoen egitura txiki eta esferikoaren ondorioz, beren barnean atomo zein molekula txikiak gordetzeko gai dira: metal astunak, farmakoak eta abar. Eta horrek izugarrizko eragina izan dezake medikuntzan; izan ere, farmakoak, horrela bilduta, gaixoturiko organora iritsiko lirateke, bidean deuseztatu gabe eta beste organoei kalterik egiteke. Hala, minbiziaren kontrako borrokan, esaterako, oso erabilgarri bihurtu daitezke. Zelula gaiztoei eraso selektiboak eginez, dosi eraginkorrak handitu daitezke, eta albo-ondorioak minimizatu.

Fullerenoen egitura txiki eta esferikoaren ondorioz, beren barnean atomo zein molekula txikiak gordetzeko gai dira. (Koichi Komatsu).

Halaber, agian atomo erradiaktiboak sar litezke molekula horien barruan, eta, horrela, markatzaileak gehitu litezke fullerenoaren kanpoaldean, toki jakin batera bideratu ahal izateko; atomo erradiaktiboak toki hartan erradiatu dezala, minbizi-zelula batean, adibidez.

Aplikazio horiek etorkizun handikoak diruditen arren, oso fase goiztiarrean daude oraindik, eta beharrezkoa da ikertzen jarraitzea. Dagoeneko asmatu dute fullerenoaren barnera molekulak sartu eta organismoaren toki jakin batera bideratzeko modua, baina botika askatu ondoren fullerenoarekin zer egin asmatzea falta da oraindik.

Medikuntzan ez ezik, elektronikan ere oso garrantzitsua izan liteke. Fullerenoak baliagarria dirudi eguzki-panelak egiteko. Seguru asko, silizioa ordezkatzeko balioko du. Siliziozko eguzki-panelak oso garestiak dira, eta C60 fullerenoa oso ona da elektrizitatea sortzeko.

Kimikari asko ari dira molekula horrekin lanean, baina oraingoz ez du aplikazio zuzenik. Dena den, zientzialariek ez dute etsitzen. Izan ere, laserraren kasuan 25-30 urte pasatu ziren aplikazio bat izan zuten arte. Beraz, litekeena da laster C60 molekularentzat giza aplikazioak aurkitzea.

7k-n argitaratua