“Os datos non son cousas, son parte das persoas”
“Os datos non son cousas, son parte das persoas”
A medida que a técnica evolucionou, as preocupacións foron cambiando. Agora, una das maiores preocupacións é a xestión de datos, big data: a posibilidade de utilizar bases de datos xigantes, que constitúen una materia prima paira a investigación. Parece que os datos poden ter valor comercial e perder control sobre eles. Nosa intimidade pode estar ameazada? Si, vímolo noutros ámbitos: En Facebook, por exemplo.
Tamén hai preocupacións permanentes. Por exemplo, técnicas de edición xenética que poden transformar o ADN das persoas. Pero, ao mesmo tempo, a edición xenética tamén expón preocupacións de futuro sobre a integridade do ADN humano. É posible que o ADN humano transfórmase e poña en perigo a especie humana? Temos que prever escenarios de futuro.
Big data é o uso de grandes bases de datos. Pero non é una simple lista con moitos datos. A técnica do Big Data é cruzar información, combinar datos de diferentes orixes. Imaxinar: é posible combinar historias clínicas con datos de pacientes nos seus apps, con datos dos seus hábitos de vida, con hábitos de consumo, con datos obtidos en proxectos de investigación, etc. Se mesturas varios tipos de datos, pódense extraer conclusións que non poden extraerse ao analizar os datos de forma independente.
É importante que as persoas saiban que datos están a usar, xa que combinándoos, o seu uso xa non é tan inocente. Ti tamén podes sacar conclusións inesperadas sobre ti. Por iso, o reto do big data é ter un control sobre esta información persoal e, sobre todo, sobre o seu uso.
Cando os datos sexan tratados con fins clínicos, os profesionais deberán manter o segredo médico, polo que non será necesaria autorización expresa paira a extracción e conservación dos mesmos. Estes traballos son obrigatorios e obrigatorios. A excepción son os datos xenéticos. Neste caso deberase asinar a autorización.Paira que estou a autorizar? Para que actúen no meu favor: só paira o meu diagnóstico, tratamento e prevención. Iso é o que di a lei. Pero a información que se xera aí pode ter outro uso: a investigación. O problema é que a lei que regula a historia clínica non é clara. Permite diferentes interpretacións.
A lei de investigación biomédica regula unicamente o uso de mostras biolóxicas, pero non de datos. Regula o uso de sangue ou parte dun tumor. Existe un sistema de almacenamento de mostras: biobancos. Vostede entrega as mostras e distribúeas aos investigadores. A lei adoptou mecanismos paira acelerar a investigación. Algo parecido podíase facer cos datos.
Paira iso, a lei debería esixir o consentimento expreso do paciente, ou outras garantías que poidan lexitimar o seu uso, por exemplo a anonización dos datos, a separación da miña identidade. Así, tómanse das historias clínicas, pero non saben de quen son. Precisamente agora estamos a traballar nun proxecto denominado big data sanitario paira propor una reforma da lei.
A primeira proposta será que exista una lei clara. Segundo, a necesidade de autorización. Pero podemos sentar una base que facilite aos investigadores o seu traballo, xa que cando se necesitan datos de miles de persoas, a necesidade de pedir permiso dificulta moito a investigación e non se trata de reducir o uso dos datos, senón de facilitalos. En condicións adecuadas, iso si.
Por iso, son necesarias máis garantías: que os proxectos que vaian utilizar os datos teñan que pasar pola análise dun comité ético. Doutra banda, a información. O público debe coñecer onde pode obter información sobre o uso dos seus datos e si desexa borralos, deberá responder a devandita solicitude.
Claro, no caso das enfermidades raras, o achegamento debe ser internacional. Non hai suficientes pacientes en cada país. As redes internacionais permiten ás organizacións compartir datos, mostras e pacientes. É importante traballar niso. Sobre todo en enfermidades raras, pero en xeral na ciencia. A ciencia non ten límites. Os datos deben ser internacionais.
Non. E é importante aclarar, xa que hai una confusión conceptual moi grave nesta materia. Ás veces falamos de propietarios de datos, e esa linguaxe é moi malicioso. “Vende datos”. Cando falamos de vender e comprar falamos de dereitos sobre cousas. Pero os datos non son cousas, son parte das persoas. Son bens de personalidade: non poden ser renunciados nin prescritos. Ninguén me pode dicir que vendeu os meus datos e que agora son propiedade doutro.
As empresas poden ter dereito a usar os datos, se vostede autorízao. Pero, poderá cobralo por deixalo a outra empresa? Non. Se gastou diñeiro en procesar estes datos ou desenvolver un software que lles permita velos mellor, poderá cobrar o servizo pero non polos datos.
Por suposto, ao final está baseado nas particularidades de cada individuo, polo que é necesario realizar análises xenéticas. Por exemplo, paira aclarar si na túa familia compartides una mutación concreta. Que preguntas exponse? Por exemplo, como compartir información entre o paciente e os seus familiares. Como xestionar o segredo médico, se a información obtida pode beneficiar non só ao paciente senón tamén á súa familia, xa que a enfermidade é hereditaria.
Hai pouco, no Reino Unido produciuse un incidente no que a filla dun paciente demandou ao hospital que diagnosticou ao seu pai una enfermidade xenética moi grave porque non lle informaron á súa filla. Nin o pai nin os médicos do hospital. Morreu o seu pai e a súa filla cuestionou aos médicos do hospital porque se soubo que había una enfermidade que el tiña e que corría o risco de transmitila aos seus fillos, porque nunca quedaría embarazada, era una enfermidade moi grave. O hospital foi absolto, só polas obrigacións dos médicos fronte aos pacientes. Pero presentou o recurso e haberá que revisar o asunto.
Non creo que o médico teña que ter esa responsabilidade. De feito, é necesario manter o segredo médico paira manter a confianza das persoas. É imprescindible saber que o que se fala na consulta quedará entre o médico e eu. Pode haber algún caso excepcional que implique a violación deste segredo médico, pero moi excepcional.
Iso si, cando alguén ten que realizar unha análise xenética, hai que predicirlle que tamén pode ser importante paira os familiares: “A túa familia debería implicarse no proceso, porque pode ser moi importante paira eles”. Pero as relacións humanas son moi complexas, e os que se dedican ao consello xenético din claramente que nalgunhas circunstancias a xente non quere compartir esa información coa súa familia.
Erros en diagnósticos, falsos positivos. Poucas veces, pero che desbasten moito. Eu non son avogado e non vivo directamente, pero recordo o caso de que una muller decidiu extraer o útero e os ovarios porque lle dixeron na Unidade de Consello Xenético que a análise dun cancro hereditario deu un resultado positivo. Dixéronlle que os seus fillos terían una probabilidade do 50% paira desenvolver o cancro de colon e a muller decidiu non ter fillos nin estériles. Máis tarde descubriu que non tiña mutacións, que foi un erro. Os estudos xenéticos poden levarnos a tomar decisións moi drásticas.
Recordo a Angelina Jolie cando decidiu arrincar os peitos como medida preventiva. Dado que na súa familia había varios casos, tomou a decisión de que el tamén tiña risco de padecer cancro de mama. A partir de entón, esta mentalidade cobrou forza, é dicir, tomar medidas paira evitar enfermidades e hai que ter moito coidado.
Moi pouco. A Asociación Española de Xenética Humana fixo una declaración en contra. A lei que regula os estudos xenéticos establece que estes estudos deben realizarse sempre acompañados dun consello xenético; é imprescindible. Un experto debe explicarlle por que convén realizar o estudo e despois aclararlle o significado dos resultados. Cúmprense estes requisitos?
Na investigación, creo que a internacionalidad. E no ámbito clínico, de saúde, a ciencia obrigaranos a saber xestionar a incerteza do seu propio futuro. Dispor de información xenética informarache das túas posibles enfermidades futuras, xeralmente probabilidades. Os teus e os da túa familia. Como xestionaremos esa incerteza paira o futuro? Ás veces haberá tratamentos dispoñibles e outras non. Tomaremos medidas preventivas? Hai risco de non facer as cousas ben. Saber xestionar esta información de futuro será un dos grandes retos das persoas.
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian