"Sen unha base científica e tecnolóxica apropiada, un país non pode competir eficazmente"

Claudio Palomo (Barcelona, 1951), catedrático de Química Orgánica da UPV foi galardoado co Premio Euskadi de Investigación 2008 na modalidade de Ciencia e Tecnoloxía. Recibiu o premio a principios de febreiro e dous meses despois recíbenos tranquilamente na oficina.


Claudio Palomo: "Sen unha base científica e tecnolóxica apropiada, un país non pode competir eficazmente"
01/05/2009 | Kortabitarte Egiguren, Irati | Elhuyar Zientzia Komunikazioa
Tras décadas de investigación, o seu traballo de investigación foi premiado. Gustouche a noticia?

É unha honra e sentín moita alegría. É o resultado dun traballo individual e de equipo, realizado por investigadores que durante moitos anos traballaron e traballan no equipo que presido. Todos estes investigadores contribuíron ao desenvolvemento da química orgánica en Euskadi, situándoa nos niveis máis prestixiosos. É un estímulo paira seguir investigando, tanto paira todos os investigadores que forman parte do equipo de investigación como paira aqueles que nun futuro poidan incorporarse ao mesmo.

Hai quen opina que os premios premian o traballo realizado no pasado e outros o consideran un impulso paira seguir investigando no futuro. Cal é o seu caso?

Creo que é una combinación de ambos os aspectos. É dicir, en xeral, os premios outorgan un premio a traballos realizados con anterioridade, neste caso de investigación sobre química orgánica, pero ao mesmo tempo dan forza e forza paira continuar con ese labor.

Es o quinto da mesma facultade en recibir o premio Euskadi de investigación. Pedro Miguel Etxenike, Juan Colmero, Jesús Mari Ugalde e José María Asua recollérono antes. Que ten esa facultade?

Gran traballo. A investigación, do mesmo xeito que outras actividades de coñecemento, require un esforzo continuado. A maior recompensa deste esforzo é que os resultados das investigacións propias teñan una gran repercusión e que os científicos valoren ben. Os premios son, en parte, o froito dese esforzo constante de cada un dos investigadores citados no seu campo. Todos xuntos traballamos moito na facultade. Nós traballamos especialmente no campo da química orgánica.

(Foto: Galería fotográfica)
Por que a química orgánica? Que atrae a química orgánica?

Segundo os libros de texto, a química orgánica é a química do carbono e os seus compostos. Os compoñentes básicos da vida son, en gran medida, moléculas orgánicas: lípidos, hidratos de carbono, proteínas e ácidos nucleicos. A química orgánica é atractiva sobre todo porque explica como se forman estes compostos na natureza. Ademais, a natureza permite desenvolver ferramentas paira construír moléculas con características máis apropiadas que non poden crear cos seus propios recursos. A química orgánica, ademais de observar os procesos que teñen lugar na natureza, pode transformalos e xerar novos procesos e produtos. Todo isto é moi atractivo. É máis, esa é una das cousas que diferencia do resto das ciencias básicas. Se nos fixamos na contorna, podemos observar que debemos á química una parte fundamental do benestar.

O teu pai era tamén químico. Animouche a entrar no mundo da química?

Si, o meu pai, Antonio Luís, estudou química orgánica e tres dos seus cinco irmáns. Todas elas foron fundadoras de empresas do sector farmacéutico e, en particular, fundadoras dunha empresa catalá --xunto con outras outras-. Biochemie, empresa líder na produción de antibióticos beta-lactámicos. Hoxe, afortunadamente ou por desgraza, forma parte do grupo Novartis. Seguramente esa situación familiar levoume a estudar Química.

Recibiches o premio Euskadi de investigación de mans do Goberno Vasco. Como ve o traballo do Goberno paira converter a Euskadi nun referente europeo en investigación? Entre outros, o CIC está a construír novos centros. É un plan ambicioso.

É algo que hai que facer e estano facendo, e ben. A educación, a ciencia e a tecnoloxía propias deben ser a base de todos os países. Sen este tres fitos non é posible competir. É dicir, non se pode competir nun mundo globalizado en constante crecemento. A construción de novos CIC emerxentes en biociencias e nanotecnoloxías está a cimentar o avance da CAPV. Quizá sexa a miña preocupación que as axudas se destinen principalmente a este sector, esquecendo as universidades, no noso caso a UPV.

Sen dúbida hai que facer un esforzo especial neste campo, pero sen perder de vista a universidade. A Universidade é una institución xeradora de coñecemento. Ademais, é un centro de formación de futuros profesionais e investigadores que todo país necesita. Paira iso é necesaria una financiamento adecuado e, como é sabido, en xeral, as primeiras institucións que sofren recortes orzamentarios son as institucións públicas de investigación. En calquera caso, espero que o Goberno Vasco e a UPV continúen subvencionando aos grupos de investigación.

(Foto: Galería fotográfica)
Mencionou a importancia da universidade, pero na actualidade está a diminuír o número de estudantes que optan por carreiras científicas ou tecnolóxicas. Como ve o futuro?

É posible que o número de alumnos diminúa debido á crise actual, á falta de motivación, aos constantes cambios na educación, etc. A verdade é que non é fácil prever o futuro. Como mencionei anteriormente, é moi importante formar a mozos investigadores. Eles serán os que substituirán aos actuais investigadores. Insisto no anteriormente devandito: sen unha base científica e tecnolóxica apropiada, un país non pode competir eficazmente. É imprescindible fomentar os estudos científicos e tecnolóxicos (sen esquecer as humanidades). Así mesmo, debe prestarse especial atención aos grupos de investigadores.

Chama a atención o caso da licenciatura en Química. Hai dez anos, 176 novos alumnos apuntábanse a esta carreira, pero nos últimos anos é una das titulacións con menos alumnos da UPV. O ano pasado só 46 alumnos inscribíronse no primeiro curso.

Desgraciadamente, a química non sempre tivo a fama que debería ter. De feito, nas dúas últimas décadas impúxose, entre outras cousas, a idea de que a química é a responsable da contaminación ambiental. Ademais, durante estes anos algunhas pequenas e medianas empresas afundíronse, sobre todo porque non podían competir cos mercados de China e India. Pola contra, a química é una ciencia creativa imprescindible paira incrementar a produción dun país e mellorar a calidade de vida dos seus habitantes.

Achegas significativas en síntese orgánica
O xurado dos Premios Euskadi de Investigación considera que o profesor Palomo realizou achegas moi importantes na síntese orgánica. Estas achegas teñen aplicacións en diferentes ámbitos, especialmente na produción de compostos con propiedades biolóxicas.
O equipo de investigación de Claudio Palomo céntrase no estudo da síntese orgánica e o control da estereoquímica das reaccións orgánicas. "É una obra básica e fundamental. Poderiamos dicir que estamos no primeiro nivel da construción dun edificio", explica Palomo. "O noso traballo consiste en crear enlaces carbono-carbono en forma estereocontrolada", engadiu.
(Foto: benjah-bmm 27)
Por exemplo, moitos medicamentos son quirales. Cando una molécula non pode superarse coa súa imaxe espello, é un mango. Os obxectos quirales máis comúns son as mans. Aínda que ambas son moi similares, non poden superponerse. Os enantiómeros son moléculas que son espellos entre si --de orixe grega, e enantios significa o contrario. A quiralidad é una das características máis representativas das moléculas orgánicas, e é fundamental paira determinar as súas características e aplicacións, xa que “un enantiómero pode presentar certas características e o outro pode non ser, ou máis ben, ter características moi diferentes. Por iso, sós e non mesturados, tratamos de deseñar ou atopar ferramentas paira a súa formación", explica Palomo.
Por exemplo, a asparagina é un aminoácido natural formado por dous enantiómeros. Uno dos dous enantiómeros ten sabor doce e o outro amargo. Estas características contrapostas son consecuencia das diferentes configuracións espaciais dos átomos que ocupan os enantiómeros. Hai exemplos máis tráxicos. "Quizais o exemplo máis representativo da talidomida sexa a importancia de preparar un enantiómero en solitario. Este medicamento administrábase como una mestura inseparable de dúas enantiómeros ás mulleres embarazadas nos anos 50, co fin de aliviar os mareos e náuseas que esta situación lles ocasionaba. Por mor deste medicamento, algúns nenos naceron con malformacións congénitas que logo souberon que uno dos dous enantiómeros era o responsable deste fenómeno", explicou Palomo, "nós estamos a desenvolver una metodoloxía paira obter un único enantiómero dunha maneira sinxela e práctica".
Kortabitarte Egiguren, Irati
Servizos
253
2009
Servizos
018
Diálogos; Química; Premios
Entrevista
Servizos

Buletina

Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian

Bidali