Argitaratu edo hil

Begiratu batera sinplea dirudi: zientziak aurrera egin dezan, ikertzaileen artean komunikazioa beharrezkoa da, ikertzaile batek egiten duenaren berri izan behar dute gainerakoek; bestela, hutsetik hasi beharko litzateke ikerketa bakoitza. Ikertzaileek egindako lanaren eta emaitzen berri emateko erabiltzen duten euskarria idatzia da. Artikuluak idazten dituzte. Eta artikulu horiek zabaltzeko, aldizkari espezializatuetan biltzen dituzte, journal -etan. Hala, gainerako ikertzaileek aldizkari horietan jasotzen dute munduan egiten ari den ikerketaren berri.

Pentsatzen jarrita, ordea, artikuluak argitaratzeko arrazoi nagusia hori den arren, beste hamaika arrazoi ere bada. Izan ere, ikertzaile baten ospea hazi egiten da artikuluak argitaratu ahala; batez ere izen handiko aldizkarietan argitaratzen denean. Eta ikertzen jarraitzeko diru-laguntzak lortzeko garaian ere, laguntzen du ikertzailearen curriculumean artikulu-zerrenda luzea izateak.

Prestigioaren bila

Ikerketa egiten den heinean artikuluak argitaratzea garrantzizkoa da. Eta hori bezain garrantzizkoa da non argitaratzen den. Aldizkari ospetsu batean argitaratzea bera albiste izaten da hedabideetan, eta horrek, aldi berean, artikulu-egilearen ospea handitzen du.

Argitalpenen mundu honetan zerrendak oso ohikoak dira: gehien argitaratzen duten ikertzaileak, aipamen gehien jasotzen dituzten artikulu-egileak, gehien kontsultatzen diren artikuluak, irakurle gehien duten aldizkariak eta abar.

Zerrenda horietako asko egiteko, aipamenak edo erreferentziak izaten dira kontuan. Izan ere, artikuluaren amaieran hainbat artikulu eta egileri egiten zaio erreferentzia. Aditzera ematen den ikerketarekin zerikusia daukatenak, kontsultatu direnak, eta, oro har, egileari lagungarri izan zaizkionak aipatzen dira. Bada aipamen horien datuak jaso eta era askotako kalkuluak egiten dira ondorioak ateratzeko. Etengabeko merkatu-azterketa baten antzeko zerbait da, azken finean.

Datu-bilketa eta zerrenda horiek egiten maisu Thomson Korporaziokoak dira. Esate baterako, 2004 eta 2005 urteetako ikertzaile aipatuenen zerrenda egin dute. Zerrendaburu Osaka Unibertsitateko ikertzaile bat dago: Shizuo Akira japoniarra. Immunologiaren esparruan egiten du lan, eta aurreko bi urteetan idatzi zituen (edo beste egile batzuekin batera izenpetu zituen) artikuluetatik hamaika aipatuenen zerrendan daude ( hot papers izenez ezagutzen dira artikulu horiek).

Beste adibide bat. 80ko hamarkadako artikulugile aipatuena Robert Gallo izan zen, hiesaren aurkitzailea. 591 artikulu izenpetu zituen eta 36.000 aipamen izan zituen beste artikulu batzuetan. Bestalde, inoiz aipamen gehien jaso dituen artikulua proteinen karakterizazioari buruzkoa da. Lowry-k, Rosebrough-ek, Farr-ek eta Randall-ek idatzi zuten 1951n, eta 245.000 aipamenetik gora izan ditu.

Dena dela, ikertzaile batek aipatuenen zerrenda horietan sartzea badu amets, ezinbestekoa du ospe handiko aldizkari batean argitaratzea bere artikuluak. Noski, punta-puntako ikerketa izan dadin eskatuko diote aldizkari horietan. Zenbat eta ospe handiagoa izan aldizkariak, orduan eta bahe xeheagoa erabiltzen du artikulu bat argitaratu edo ez erabakitzeko.

Aldizkari indartsuenak

Bide horretatik, ikaragarrizko garrantzia hartu du aipamen gehien dituzten aldizkarien zerrendak. Kontuan izatekoa da; izan ere, batetik, ikertzaile gehienek aldizkari horietan argitaratu nahi izaten dute eta, horri esker, artikulu onenak aukeran ditu zerrenda horretan agertzen den aldizkariak; eta, bestetik, aldizkari horrek zabalkunde handia duenez, artikuluak ikertzaile gehiagoren eskuetara iritsiko dira, eta, ondorioz, aipamen gehiago jasotzeko aukera dute. Zirkulu bat da, eta ez da erraza zirkulu horretan sartzea.

Aldizkari aipatuenen zerrendak egiteko hainbat modu daude. Sinpleena da aldizkari jakin bateko artikuluek izandako aipamenak zenbatzea. Baina artikulu gehien argitaratzen duten aldizkariek abantaila dute halakoetan. Hori dela eta, inpaktu-indizea gehiago erabiltzen da. Inpaktu-indizeak erakusten du aldizkari batek zenbat aipamen jaso dituen gainerako aldizkarietan azken bi urteetan, baina argitaratu duen artikulu-kopuru totala kontuan izanda.

Science aldizkariaren inpaktu-indizea, esate baterako, 31,8 da. Hau da, aldizkari horretan argitaratutako artikulu batek batez beste 31,8 aipamen jasotzen ditu argitaratu eta hurrengo bi urteetan. Oso inpaktu-indize altua da hori: Science aldizkari aipatuenen zerrendan bederatzigarren lekuan dago.

Rankingean, bilduma-artikuluak argitaratzen dituzten aldizkariak daude lehenengo lekuetan, review deritzenak. Aipamen gehien jasotzen dituen aldizkaria, esate baterako, Annual Review of Immunology da. Ez da harritzekoa bilduma-artikuluek jasotzea aipamen gehien: gai baten inguruko laburpen antzeko bat izaten da artikulu bakoitza, eta, horregatik, oso erabilgarriak dira ikerketa-gai baten gaineko informazioa batzeko han eta hemen bila ibili beharrik gabe. Bada, lehenengo hamarretan sei bilduma-artikuluen aldizkariak dira.

Lehenengo hamar horietan kaleko jendeari ezagunak egingo zaizkionak Nature eta Science dira. Bederatzigarren eta hamargarren lekuetan daude, hurrenez hurren.

Aldizkarien zerrenda horretatik beste irakurketa bat ere egin liteke: gaur egun puntaren puntan dauden esparruak Biokimikaren eta Medikuntzaren ingurukoak dira. Aipamen gehien jasotzen dituzten aldizkariak esparru horietakoak dira, behinik behin. Beraz, argitaratzean zientzia-alorrak ere badu garrantzia.

Hala, ikerketa-alorrak elkarrekin konparatzeko ere erabil daiteke inpaktu-indizea. Esan bezala, indize altuena Immunologiako bilduma batek du, 52,4; bada, Polimero-zientzietako aldizkarietan bakar bat ere ez da iristen 10era, ezta hurrik eman ere. Aldizkari ezagunenetako bat Macromolecules da eta 3,9 da horren inpaktu-indizea. Aldea nabarmena da.

Kalitatea neurtu nahian

Inpaktu-indize handiena duten aldizkariak dira kalitatez onenak? Ez da erraza galdera horri erantzutea. Izan ere, kalitatea zenbakitan jartzea posible den ere ez dago garbi. Dena dela, argi dago inpaktu-indizea ez dela nahikoa aldizkari baten kalitatea neurtzeko.

Aldizkariak on line jartzeak hainbat aurrerakuntza ekarri ditu, alde horretatik. Euskarri horrek aldizkari baten ospea neurtzeko beste aukera batzuk eskaintzen ditu. Esate baterako, web orri batek beste orri batzuetara zenbat esteka dituen kontatzen da, eta, alderantziz, zenbat esteka dauden beste orri batzuetatik web orri horretara. Azken horrek informazioaren kalitatea neurtzen laguntzen du.

Dena dela, artikulu edo aldizkari espezializatu baten kalitatea neurtzeko egokienak esparru horretako adituak dira. Artikuluen gaineko datuen erabileran maisu izan da Eugene Garfield inpaktu-indizearen asmatzailea; eta proposatu izan du inpaktu-indizeari adituen oharrak eta iritziak erantsi behar zaizkiola aldizkari 'popularrak' eta elitekoak bereizteko, adibidez.

Izan ere, aldizkari batzuk popularrak dira, hau da, jende askorengana iristen dira, baina ez dute oso ospe ona adituen artean; eta, alderantziz, badira oso kalitate handiko aldizkariak jende gutxiren eskuetara iristen direnak, elitekoak direlako. Arrakastaren gakoa, seguruenera, bi aldagai horien orekan legoke.

Peer review : ikertzaileak ikertzaileen epaile

Kalitatezko aldizkari bat argitaratzeko, adituen parte-hartzea ezinbestekoa da; ez bakarrik emaitza balioztatzeko, argitaratu aurretik artikuluen kalitatea bermatzeko ere bai, noski. Aldizkari espezializatuetako editoreek aspaldi ikusi zuten artikulu bat balioztatzeko adituen beharra zutela. Eta, hala, peer review izeneko sistema jarri zuten martxan.

Esan daiteke zientzialariek ia betidanik erakutsi izan diotela bere lana beste zientzialari batzuei iritzi eske, era informalean betiere. Ohiko jarduna izan da. Baina argitaratzeko garaian sistematizatuta dago jardun hori. Ikertzaile batek artikulu bat idatzi eta aldizkari batera bidaltzen duenean, argitaratu aurretik beste ikertzaile batzuen eskuetatik pasatzen da artikulua, egokia den epaitzeko eta zuzenketak egiteko, behar izanez gero.

Epaiketa-sistema horri peer review esaten zaio, egilearen parekoek aztertzen dutelako artikulua. Jatorria Londresko Royal Society-ren argitalpen batean du: Philosophical Transactions aldizkaria hasiera batean editoreak kudeatzen zuen, baina 1752an elkarteko adituen mahai batek hartu zuen ardura hori. Hortik aurrera aldizkari askotan osatu ziren halako mahaiak. Barruko jendearekin osatzen zituzten aditu-talde horiek, baina, aurrerago, beharrak hala aginduta, kanpoko ikertzaileen laguntza eskatzen hasi ziren. Eta gaur egun hala funtzionatzen du: editoreak artikulua jaso eta esparru horretako adituei banatzen die iritzia eman dezaten.

Artikuluaren egileak ez du jakiten nork epaituko duen bere lana, eta, alderantziz, epaileek ez dakite noren artikulua duten esku artean. Sistema guztiz anonimoa da.

Sistema horrek zientziari bultza egiten dio neurri batean; izan ere, artikuluan deskribatzen den ikerketaren gaineko oharrak jasotzen ditu egileak, eta, horri esker, ikerketa hobetzeko aukera dago. Hala ere, artikulu guztiak ez dira iristen epaile horien eskuetara. Aldizkarietara artikulu asko iristen dira (ospe handienekoetara batez ere) eta editoreak bahea erabili behar izaten du; artikulu asko zuzenean berak baztertzen ditu, aldizkari horretarako egokiak ez direlakoan.

Sistema horrek duen beste arazo bat da epailearen lana geroz eta zailagoa dela: denbora gutxiago dute artikulua irakurri eta iritzia emateko --hilabete inguru baino ez-- eta presio handia dute azkenaldian; iruzurrak gertatzen direnean, esaterako, arduradun sentitzen dira. Eta kontuan izan behar da aldi berean ikertzen dihardutela, eta artikuluak prestatzen bere lanaren berri emateko. Gainera, epaile-lana musu-truk egiten dute.

Ikusten denez, ez da sistema perfektua, baina, ikertzaile gehienen ustez, orain arte asmatu den onena da. Sistema hori aldatzeko ahaleginak egin izan dira, baina, funtsean, gutxi aldatu da artikuluak epaitzeko sistema azken hamarkadetan. Berrikuntzak Interneten eskutik etorriko dira agian. Izan ere, geroz eta indar handiago hartzen ari dira on line aldizkariak. Badira eredu tradizionaletik jaio direnak, paperezko aldizkari baten bertsioak direnak, baina badira baita ere aldizkari erabat elektronikoak, argitaletxeek kontrolatzen ez dituztenak, eta bide horretatik auskalo zer etorriko den etorkizunean. Datorrena datorrela, onerako izan dadila.

Eskerrak Euskal Herriko Unibertsitateko Kimika Fakultateko Jose Ramon Leizari artikulua prestatzen laguntzeagatik.