Restaurando papeis pintados
Ao falar da investigación, a maioría das veces véñennos á mente temas científicos e tecnolóxicos. Pero tamén noutras disciplinas a investigación é necesaria.
A reportaxe que vén a continuación é testemuña diso. Fomos á Facultade de Belas Artes de Leioa, ao departamento de Restauración. Alí ensínannos como restauran os vellos papeis pintados. Para iso, ademais do talento dos artistas, necesitan, por exemplo, a axuda dos químicos.
Segundo unha lenda, a señora María Pérez, cunha man chea de nada e outra cousa de ningunha, apoderouse do rei Alfonso I o Batallador no século XII. O rei preguntou entón “quen é o home que me venceu?”, e María respondeu: “Ez son home, senón varona”. Así se chamaba o seu apelido a liñaxe dos Varona e a súa casa torre, ao oeste de Álava, na
aldea de Villanañe. A Casa Torre, hoxe convertida en museo, conta entre as súas paredes con papeis pintados.
RODRIGO Varona: É unha escena de caza, cando saen do palacio, van en busca do venado, píllanlle e fan merenda.
É unha cazaría, cando de palacio, perseguen ao cervo, dano caza, e meriendan. No século XVIII son os magníficos
papeis pintados que decoran as paredes da casa torre dos Varona. Trátase dunha obra de arte formada por fragmentos e detalles. O seu
aspecto é, sen dúbida, magnífico, moi parecido ao que tivo na súa orixe. O aspecto débese ao labor de restauración levada a cabo na Facultade de Belas Artes do País Vasco.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Decidimos quitar todos os papeis pintados que había na casa torre, restauralos todos no laboratorio da UPV/EHU e volver colocalos no seu lugar de orixe.
Pensouse na posibilidade de facer o arrincado de todos os papeis pintados da torre, a súa restauración no noso laboratorio na
UPV, e despois a recolocación outra vez in situ. A retirada de papel é a primeira fase do proceso de renovación, básica e con moito coidado. Ademais de quitar o papel sen deterioralo, hai que clasificalo ao final con exactitude para colocar cada parte no seu lugar correspondente.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Dependendo do estado da parede e do papel, o traballo de eliminación realízase dunha forma ou outra. O máis sinxelo é refugalo en seco: rallar o yeso cun bisturí e quitar o papel. Noutras situacións damos humidade ao papel pintado, así abrandamos o adhesivo e despois eliminámolo.
Segun que condicións teñamos o muro e o papel que vai pegado ao muro, optamos por un tipo de arrincado ou outro. O máis sinxelo adoita ser un arrincado directamente en seco, dando co bisturí ao enlucido dese muro para facer máis facil o arrincado. Nunha segunda situación humectamos o papel pintado, abrandamos as colas coas que está adherido ao muro e facemos o arrincado.
Os problemas habituais na restauración son o mal estado do papel, a aparición de fungos tanto na parede como no papel debido á humidade e a desaparición case total das pinturas.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Nalgúns casos o papel está case desaparecido, desintegrado, e non nos queda máis que a policromía. E quédanos a policromía, porque está feita de pigmentos inorgánicos. Nestes casos, os científicos axúdannos a saber cal é o noso pigmento e, nalgúns casos, cal é o aglutinante que temos.
Vémonos en situacións nas que o papel desapareceu, hase desintegrado e non nos queda mais que o que é a policromía, e queda a policromía porque está feita con pigmentos incompletos. Aí é onde habitualmente os de ciencias axúdannos a determinar que tipo de pigmento temos, ás veces tipo de aglutinamente temos. Estamos no Parque Tecnolóxico de Zamudio, no
laboratorio do Departamento de Química Analítica da Universidade do País Vasco. Este grupo de investigación participou na recuperación de papeis pintados da casa torre dos Varona.
Utilizando ferramentas de última xeración, observaron o interior dos papeis pintados.
KEPA CASTRO; EHU-UPV: A través do microscopio baseado en infravermellos, identificáronse os aglutinantes, as relacións entre os elementos. Xeralmente trátase de resinas inorgánicas. Neste laboratorio definíronse non
só os compoñentes que se atopan nos papeis por separado, senón tamén os elementos que se forman a partir das combinacións de devanditos compoñentes. Centrándonos no campo no que se quere analizar a luz láser, na pantalla aparece o espectro dos elementos presentes na mostra. Dado que non
se destrúe nada coa tecnoloxía utilizada nestes estudos, as mostras tamén volveron ao proceso de restauración.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Quitando o papel da parede, trouxémolo á facultade para comezar a restauración. En primeiro lugar, lávase a parte dianteira e traseira do papel con brochas e gomas, e tamén con humidades.
Unha vez feito o arrincado tráense os papeis á facultade, e procédese a facer o que é a restauración en si. O primeiro que facemos é unha limpeza do anverso e do reverso con brochas, con gomas e tamén humectando.
Despois de limpar o papel, a miúdo hai que reforzalo para que non se perda. Para iso, o máis habitual é engadir unha capa de papel no reverso do papel orixinal. Entón, pode empezar a traballar sobre el.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Para restablecer a cor, debemos ir achegándonos á cor orixinal antes de introducir a nova cor e realizamos as seguintes escalas de cor.
Para facer a reintegración de cor temos que ir asemellando o máis posible cada un destes orixinais á nova cor que lle imos a meter, por tanto o tanto o adoitamos facer estas escalas de cores. O
traballo parece sinxelo, pero hai que facer moitas probas. Hai que atopar o ton de cada cor, facer escalas de cor, decidir canto se necesita de cada cor, etc.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Para restablecer a cor, ao ser elementos decorativos, a miúdo facemos series de elementos, polo que dispomos de todos os datos necesarios para poder realizar unha reconstrución cromática fiel. Buscamos manter a diferenza tonal co orixinal e deixamos a nova pintura nun ton máis baixo para subliñar esa diferenza, pero ao final dálle un todo. Este papel, visto así, vai directamente ao sitio onde falta o ollo. Ao introducir a cor queda máis integrado.
Esa reintegración de cor, como son elementos decorativos, en ocasións temos seriados eses elementos, co cal temos xa os datos suficientes para poder facer unha reconstrución cromfiel, de maneira que se trata dunha diferenza tonal respecto diso orixinal. Déixase nun ton un pouquiño máis baixo o novo que se mete que o orixinal para marcar esa diferenza, pero que ao final dá unha unidade, dá un conxunto. Este papel visto, o ollo vai directamente á parte falante, en canto méteslle cor xa está máis integrado. Unha vez definidos os pigmentos,
marcados as cores e tons, iníciase o proceso de renovación.
Lonxe dos brillos, búscanse tons mate.
É un proceso habitual, un traballo que hai que facer con paciencia e habilidade. Necesita tempo, pero non hai dúbida sobre o resultado. Unha vez
finalizada a restauración do taller, só queda a volta dos papeis ao seu sitio. Nese momento é necesaria a clasificación dos papeis retirados, xa que cada parte do
papel debe ir no seu sitio. Unha vez colocado o papel, obsérvanse os últimos detalles e realízanse as reparacións necesarias na propia parede. O resultado do traballo realizado entre moita xente convértese nun auténtico goce aos ollos do público.
LOLA RODRÍGUEZ; EHU-UPV: Traballamos con químicos analíticos, ás veces con biólogos, tamén necesitamos físicos e matemáticos para facer cálculos. Eu, por exemplo, si teño que restablecer a cor nun espazo moi amplo, necesito saber que compoñentes ten a cor orixinal, diferencialos para saber que cantidade teño que pór de cada un para conseguir un ton similar. Disziplina anitzeko proiektua dá, berriztatze-departamentutik koordinatua, gu garelako ondarea berreskuratzen dugunok, baina disziplina anitzekoa.
Traballamos sobre todo con eles analítica, ás veces con bioloxía, mesmo ás veces fainos falta da física, mesmo das matemáticas para facer calculo para si eu por exemplo que teño unha reintegración cromática dunha zona moi ampla, teño que ver a cor orixinal que compoñentes ten, co que cal ten que ser desdoblito, para saber que facer dobito, cada un deses dun que meter para conseguir algo similar. Ou sexa é un tipo de profesión multidisciplinar, coordinado desde que somos ao final os que amos o patrimonio, pero é multirecuperable segundo unha conta lenda anterior, María Pérez venceu coas súas propias mans ao rei Alfonso I o Batallador no século XII. Erreburu vencido pregunto: Quen é o home que me venceu? eta María respondeu: “Ez son home, senón varona”. Así é como a saga dos Varona fíxose co apelido, nome co que se coñece tamén á súa casa torre situada no oeste de Álava, no poboado de Villanañe.
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian