Texto redactado en euskara e traducido automaticamente por Elia e sen posterior revisión. VER ORIXINAL

Premios CAF-Elhuyar

Realizouse a entrega de premios da 19ª edición dos Premios CAF- Elhuyar en Usurbil.

PALACIO OIHANA. Elhuyar: Comezaremos pola categoría de traballos de xornalismo científico. Entre os traballos de xornalismo presentados, os membros do xurado elixiron a un deles. Decidiron conceder o premio a Gorka Zabaleta Lopetegi polo seu traballo publicado na revista local Baleike de Zumaia. Entrevista realizada ao físico do CERN Angel Uranga co título: “Ao principio o universo era unha especie de sopa que estaba moi quente”.

GORKA ZABALETA Na época escolar dos nosos fillos había un alumno que gañara o premio ao mellor alumno. Recordo que aquilo era para nós o noso particular Einstein. O ano pasado, en 2012, como lembraredes, cando a noticia da partícula de Higgs estendeuse por todo o mundo, un amigo, o cineasta Alberto Gorritiberea, comentoume que el tiña un amigo na cuadrilla, un físico, que estaba nesa lea. Quen será Angel Mari Uranga, o noso particular Einstein da infancia.

Vídeo: O universo era ao principio unha especie de sopa que ardía unha calor espantosa. Artigo premiado en xornalismo científico.

De onde vimos? Que somos? Onde imos? Son preguntas que o ser humano fíxose a si mesmo desde sempre. Algúns buscan respostas na relixión ou na filosofía. Outros, na ciencia. Anxo Mari Uranga, físico teórico, traballa nesa procura.

Traballa nas fronteiras do coñecemento. Imaxinando o que aínda non se pode demostrar a través da experimentación, creando mapas de territorios por explorar. Non ten nada que ver coa imaxe que nós temos dos científicos: non pasa todo o día no laboratorio, non fai experimentos,... Nas súas palabras, “a física teórica é unha ciencia de fronteira. Baseámonos en formulacións matemáticas para expor a nivel teórico como pode ser o que aínda non coñecemos”

PALACIO OIHANA. Elhuyar: Neste caso, o mellor traballo foi elixido por unanimidade dos membros do xurado. A orixe xitana está reflectida no ADN e o seu autor é Isabel Mendizabal Eceizabarrena.

Vídeo: Orixe xitana, reflectido no ADN. Artigo divulgativo premiado baseado en tese.

De onde veñen as romarías? Ao longo dos séculos foi un misterio a orixe deste pobo. Segundo a lenda, difundida na Idade Media, críase que os romaníes foran creados en Exipto, e de aí proveñen os derivados da palabra egiptano, que se usan en varias linguas, como o xitano en eúscaro. Os romaníes non teñen testemuños escritos nin verbais sobre a orixe dos seus antepasados.

Pódese esclarecer o pasado dunha sociedade non documentada? E coñecer as migracións humanas que ocorreron miles de anos antes da historia mesma? A xenética é unha excelente ferramenta para responder a este tipo de preguntas. Grazas á revolución tecnolóxica, hoxe en día é posible obter un xenoma a 100 euros, en profundidade (por genotipado), e a 5000 euros en total (secuenciando).

ISABEL MENDIZABAL: O único que quería dicir é que é moi emocionante que a tese que un fixo con tanto esforzo poida interesar aos demais. Quero dar as grazas á organización de CAF-Elhuyar polo día de hoxe, e a Izeba Marijo e Urko pola colaboración que me destes no artigo. Grazas.

Vídeo: Cando as galaxias se atopan. Premio ao artigo xeral de divulgación

Na cima do monte chamado Mount Wilson, en California, o maior telescopio do mundo da época estaba a mirar a noite escura coas súas 100 polgadas de diámetro. Detrás do telescopio, un mozo chamado Edwin Hubble comprobaba cada noite que o aparello estaba ben enfocado, sostendo coa man a pipa acesa, como o personaxe de Sherlock Holmes. Grazas ás fotografías obtidas polo astrónomo americano entre 1919 e 1926, descubriu o misterio á altura do detective de Baker Street: Examinando as nebulas espirales M31 e M33, demostrou que este tipo de astros son xigantescos conxuntos de estrelas que se atopan fóra da nosa galaxia, moito máis lonxe das estrelas que podemos ver pola noite.

PALACIO OIHANA. Elhuyar: De entre todos os traballos presentados, elixiuse o artigo escrito por Miguel Querejeta Pérez: Cando as galaxias se atopan.

MIGUEL QUEREJETA: Pola miña banda , achegáronse unha chea de familias e amigos, e gustaríame pedirlles cousas, sobre todo aos meus pais, por estar sempre ao meu lado, e moi especialmente a min ozeba Fef, porque a casa que teñen o propio Ezkarai e Iñaki foi o lugar no que me entrou a paixón pola astronomía. Alí pasabamos os veráns e os veráns de pequeno, e grazas ás dúas marabillosas terrazas que teñen alí namoreime da astronomía.

ANA GALARRAGA. Elhuyar: A nova categoría busca promover, crear ou traballar a interacción entre ciencia e tecnoloxía e sociedade. A través dunha bolsa pretender dar unha axuda aos proxectos que teñen ese sentido no centro. Os traballos realizados até agora, e outras categorías, incidiron na socialización da ciencia, sobre todo a través de artigos, pero tamén a través de libros e mirando a diferentes públicos. Esta categoría rompe con ela e busca outro tipo de interacción.

PALACIO OIHANA. Elhuyar: Presentáronse diferentes proxectos: artísticos, sociolóxicos... Moitas delas, moi interesantes. Por tanto, a bolsa adxudicarase ao proxecto Balioak berriz balioak. Os seus autores son seis mulleres de Gernika: Por último, ofreceranse as probas de ETB: Arlette Apraiz Eizagirre, Doltza Oararteta Torrealdai, Jaione Ortiz De Zarate, Maider Amutio Izagirre, Nerea Andrés Arribalzaga e Oihane Enbeita Gardoki.

ANA GALARRAGA. Elhuyar: O título da obra é ‘Revalores’. Queren animar á sociedade a reflexionar sobre cando as cousas perden valor e si non teñen outro valor. Dalgunha maneira, pon en cuestión o concepto de residuo.

Vídeo: Valor de novo

OIHANE ENBEITA; bertsolari e intérprete: Non se acaba o valor de novo valor, repítese por ciclos e o que nós expomos é por que o residuo se volve despreciable, porque perdeu función ou porque nós deixamos de observar. Esta observación permite outro ciclo de vida.

“Unha vez, entre unha chea de chatarra, atopei a vella cadeira dunha bicicleta, e xusto á beira, un manillar oxidado. Inmediatamente ocorréulleme a idea do touro bravo, só tiven que soldar. (...) poida que tivese que tirar o touro. Entón pasaría un obreiro e recolleuno. Talvez deuse conta de que con esa cabeza de touro podería facer unha cadeira e un manillar...”

Explicación de Picasso a Brassay sobre a obra O Toro Cabeza.

MAIDER AMUTIO; Doutora en Enxeñaría Química: Iso foi en realidade a idea de Jaione, ela é estudante de arquitectura e ela tivo a idea.

O meu ámbito de traballo é a valorización dos residuos, poden ser plásticos, poden ser pneumáticos, darlles un novo valor, que serve para obter algo máis, produtos químicos, combustibles,...

DOLTZA OARARTETA; estudante en ciencias políticas: Eu veño das ciencias políticas e unha das miñas preocupacións ou dúbidas máis habituais foi por que desfacemos as cousas tan facilmente, neste caso os edificios. Aquí, en Astra, facíanse armas até a década dos 90. Astra sería un exemplo de como, coa participación da sociedade, pódense reconducir outras identidades para os edificios.

MAIDER AMUTIO; Doutora en Enxeñaría Química: Ao final o que se produce hoxe en día está pensado para unha soa vida, usar e tirar dentro desta sociedade.

OIHANE ENBEITA; bertsolari e intérprete: Como garantir desde a produción que as cousas van ter máis dunha vida. O noso reto é ter un resultado que responda á esencia e que non xere residuos. Se utilizamos as fotos non serán as impresas en papel, as que collan o po, precisamente por iso. Este é un exemplo fácil de entender.

PALACIO OIHANA. Elhuyar: O doutor Olalde, presidente da Fundación para a Euskaldunización da Saúde, Karlos Ibarguren, recibirá o premio de mans de Txema Pitarke, presidente de Elhuyar. Esta institución leva 20 anos impulsando a normalización do eúscaro no ámbito da saúde e, até a data, reuniu a case 400 profesionais da sanidade para traballar a favor do eúscaro.

KARLOS IBARGUREN: levamos 20 anos traballando, pero si temos que facer todo o que el mencionou, isto é unha bolsa, como vostedes. Aínda queda moito traballo por facer.

TXEMA PITARKE: Virgi, maquetador de Elhuyar Aldiazkaria, segue lembrando os artigos enviados por algúns dos membros da OEE para publicar na revista. Tamén a man e con letra médica. O papel volvíase dun lado a outro e inventaba de súpeto o punto onde comezaba e onde terminaba.

KARLOS IBARGUREN: Aí, quizá, pasounos algún electrocardiograma que estaba a dar voltas e que era o electrocardiograma. Nós tampouco os entendemos, dámoslles voltas e... Quizá foi a nosa culpa.