O bertsolari Burmuin
O bertsolarismo consiste en cantar a palabra, en xogar coa palabra. Pero só uns poucos teñen suficiente destreza para facelo. Por iso, os cerebros dos bertsolaris espertaron unha curiosidade moi especial entre os investigadores. En que se diferencian estes cerebros? Está a estudarse no Centro de Investigación Vasca de Cognición, Cerebro e Linguaxe.
O bertsolari só ten uns segundos desde que escoita o tema ata que empeza a cantar. Desenvolver unha idea, buscar os pés, pensar o final… O cerebro do bertsolari ten que facer un gran traballo, e rápido ademais. Precisamente, neste centro de investigación de Donostia-San Sebastián está a estudarse o traballo que realiza o cerebro. Cando o cineasta
Asier Altuna preparaba o documental Bertsolari, veu a BCBL xunto a Andoni Egaña e púxose a traballar no documental. Querían ver o que pasa no cerebro ao tirar os versos. A técnica especial de Egaña para gardar as palabras na memoria espertou a curiosidade dos investigadores.
MIGUEL AROCENA, Xerente de BCBL: Nunha entrevista con Andoni Egaña, contounos como recolle as palabras nesa imaxe da margarida, onde en cada pétalo reúne as diferentes categorías de palabras da mesma rima. Ten unha margarida por rima. No centro da margarida, hai palabras que se poden utilizar en calquera situación; e en cada pétalo, as palabras están semánticamente ordenadas: o pétalo do amor, o pétalo dos amigos, o pétalo do traballo… Carreiras viu aí unha oportunidade e dixo: ‘Kontxo, isto ten algo especial’.
KEPA PAZ-ALONSO; Investigador de BCBL: Tirar versos é algo máis que utilizar técnicas de recuperación de información. Pero recuperar a información é moi importante, xa que unha das preguntas clásicas da neurociencia cognitiva da linguaxe é como se acumula e como se recupera a información.
MANUEL CARREIRAS; Director de BCBL: Queremos ver as activacións que se producen en diferentes zonas do cerebro en función dos pedidos. Teñen que crear zortzikos e coplas, e nós queremos ver até que punto estes procesos son similares aos que se producen na produción normal da linguaxe.
Un dos obxectivos do BCBL é investigar os mecanismos neurolóxicos que interveñen na produción da lingua. Pero ver o que sucede no cerebro non é unha tarefa fácil. Para obter información útil, a investigación debe realizarse de forma sistematizada. Coa axuda da Asociación
Bertsozale Elkartea, foron elixidos 18 bertsolaris, entre eles, o propio Andoni Egaña, Maialen Lujanbio e Aitor Sarriegi. A elección foi difícil, porque todos teñen que cumprir certos requisitos, como que o eúscaro sexa unha lingua materna, ou que se escriba coa man dereita. Pero todos os bertsolaris que recibiron a proposta dixeron que si.
AITOR SARRIEGI. Bertsolari: Propuxéronnos si estariamos dispostos a participar como cobayas nunha investigación deste tipo. Non o pensei dúas veces e, ademais, collino con curiosidade. Non direi que tiña ganas de facelo, pero non tiven ningunha dúbida. Ademais dos bertsolaris, outros dous grupos están a participar neste estudo: os alumnos das bertso-eskolas e os euskaldunzaharras que non teñen experiencia no bertsolarismo.
KEPA PAZ-ALONSO; Investigador de BCBL: Eliximos os grupos en función das características dos bertsolaris. É moi importante que esteamos emparellados entre eles para que as diferenzas que atopemos relaciónense coa destreza no bertsolarismo. A idade, a educación, a intelixencia, a relación co eúscaro na vida cotiá… teñen que ser iguais.
En total, deberán pasar tres probas. Un deles analiza as funcións cognitivas: razoamento, velocidade de procesamiento da información, memoria… Consiste en sentar ante o computador e realizar algúns exercicios. Noutras probas utilízase a resonancia magnética funcional. O obxectivo é ver as activacións que se producen no cerebro mentres se está realizando un exercicio determinado.
AITOR SARRIEGI. Bertsolari: Eran exercicios diferentes: tirar listas de palabras con rimas concretas, tirar palabras que empezan con letras concretas, tirar palabras de categorías concretas…
KEPA PAZ-ALONSO; Investigador de BCBL: Cremos que os bertsolaris serán capaces de atopar máis palabras en diferentes condicións. Na nosa opinión, os bertsolaris utilizan a mesma técnica de procura de información, non só para atopar palabras que teñan rima, senón tamén para atopar palabras da mesma categoría semántica. si representan unha margarida con palabras que terminan en "ela", é posible que haxa animais alí. Son hábiles no uso de estratexias para a localización de palabras. Na actualidade, trátase dunha hipótese. A
última proba realizarana só os bertsolaris e os alumnos das bertso-eskolas. De feito, téñense que botar dentro do escáner e cantar versos. propónselles 30 temas para cantar en copel e en zortziko txiki.
Un investigador: É vostede deportista. Tras anos de traballo, alcanzaches o nivel alto e fixéchesche coñecido. Hoxe, por primeira vez, veuche un neno a pedir un autógrafo.
Aitor Sarriegi (dentro do escáner): Non
tiven
moita sorte na primeira vida, porque
sempre estiven á
sombra dos
demais, confirmeille
moi contento como unha estrela e que non sexa a última.
KEPA PAZ-ALONSO; Investigador de BCBL: Analizamos a actividade do cerebro mentres escoitan o tema, preparan o bertso e lanzan o bertso.
AITOR SARRIEGI. Bertsolari: Pór asunto. ‘Agora non penses’. Non pensar é moito pedir, unha vez que se sabe o tema! ‘Agora pensa e agora empeza a cantar’. Ao final, son os ritmos da máquina. É un estudo, e enténdelo, pero faise estraño, porque normalmente estamos afeitos tomar esas decisións.
MANUEL CARREIRAS; Director de BCBL: Os bertsolaris deben realizar a produción do idioma en condicións especiais. Forman rimas. Dixéronme que empezan polo final. O bertso ten que ter sentido. O sistema sitúase nunha situación especial que resulta de gran interese: que un feito singular como este axude a esclarecer un fenómeno universal á medida da planificación do discurso. A pesar de
que os participantes aínda están a realizar probas, os investigadores xa comezaron a procesar a información que recibiron até o momento. En primeiro lugar, analizaranse os resultados individuais e poranse en valor as cuestións de interese que se expoñen. A continuación, os grupos compararanse entre si. Este traballo durará preto dun ano. Os investigadores saben desde o principio que, ademais de obter interesantes conclusións, esta investigación traerá novas preguntas.
AITOR SARRIEGI. Bertsolari: Algúns indicios cun aval científico… Ter un pouco máis de coñecemento do cerebro propio resúltame moi atractivo. Moitas veces non me entendo e poida que axúdeme!
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian