Lido en ciencia ficción

2007/09/01 Roa Zubia, Guillermo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Giza zientziak

The Martian Chronicles, de Ray Bradbury, foi publicado en 1945 dezaseis anos antes do primeiro voo espacial tripulado. Ao comezo do libro, un foguete diríxese cara ao espazo, cara a Marte. Non era o primeiro voo espacial anunciado pola ciencia ficción, pero é un bo exemplo --e poético-, porque ademais de mencionar o voo espacial analiza as súas consecuencias: é un libro de colonización humana ambientado en Marte.

Quizais o voo espacial sexa o exemplo máis claro da tecnoloxía anunciada pola ciencia ficción. Pero non é a única. "O comunicador persoal aparece na película Star Treck. Eles levábano no peito, nós no peto e chamamos teléfono móbil", di Miquel Barceló, un dos editores máis coñecidos da ciencia ficción en España. Con todo, as predicións técnicas de ciencia ficción non son moi numerosas. Ademais, moitas das opinións respecto diso son erróneas. Xullo Verne, por exemplo, non inventou o submarino, recolleu a idea dun dispositivo inventado e utilizouna.

Hai poucos exemplos e algúns son dubidosos ou equivocados. Con todo, a ciencia ficción foi una boa predición, non a ciencia mesma, pero si o uso da ciencia.

Sociología ficción

Isaac Asimov definía a ciencia ficción como a literatura que estuda a resposta dos cambios científicos ou técnicos á sociedade. "Non ten por que predicir ciencia nova --di Barcelók-, pero si explica os posibles cambios e como o home se adapta a eses cambios".

A clonación é un exemplo moi claro. Escritores e lectores de ciencia ficción, afeitos á clonación desde hai tempo, reflexionaron sobre as consecuencias da clonación. (Un bo exemplo é Where latexa the sweet birds sang, novela de Kate Wilhem). Pero a xente allea á ciencia ficción tivo que afacerse rapidamente cando clonaron a ovella Dolly e apareceu nos medios de comunicación.

Isto non quere dicir que os escritores de ciencia ficción abandonen o tema, senón que traballan nunha reflexión máis avanzada. No seu libro Kiln people, David Brin explora una sociedade na que se poden facer clons de vinte e catro horas de duración. Nunca parece posible facer algo así, por descoñecemento, pero a situación que expón pode ter consecuencias éticas reais.

Así o dicía o propio David Brin sobre 1984 de George Orwell: O ano 1984 non foi como o da novela, entre outras cousas porque Orwell escribiu a novela. Desde o punto de vista tecnolóxico, o libro anunciou una televisión totalmente interactiva (que permitía espiar ao espectador), pero desde o punto de vista sociolóxico realizou unha análise profunda e útil da sociedade a partir de una situación posible.

"Este é outro dos requisitos importantes da ciencia ficción: predicar a autoprevención. Direiche como será o futuro, levando ao extremo algunhas das características perversas do presente: sobrepoblación, desertificación, cambio climático, etc.", afirma Barceló. "Esta análise serve paira a autoprevención porque nos presenta un futuro non desexado".

Dous exemplos: A historia do libro Dune de Frank Herbert transcorre nun planeta case sen auga e o libro de John Brunner Caseta on Zanzibar presenta o problema da sobrepoblación. Son una mera ficción ecolóxica.

A revolución dos robots

Mirando ao futuro, a ciencia ficción fai una reflexión tecnolóxica moi ampla. Asimov fixo clásica a idea do robot. Paira el -- como di Robot visions na súa colección de contos e ensaios -, o robot era una máquina humana, una máquina capaz de realizar as actividades que realizamos os seres humanos, pero, necesariamente, debía ter a capacidade de pensar. É a idea do home mecánico.

Pero pode ir máis lonxe. O concepto abstracto do robot é o da servidume artificial: una máquina con intelixencia humana que non ten bioloxía humana e que sempre cumprirá o prometido. Miquel Barceló cre que existe una contradición nesta idea. "Se atribúes a capacidade humana a unha máquina, non sempre cumprirá o prometido, porque o home quere ser libre. É a mesma idea que a de Espartaco; e a da arxila do rabino de Praga; e a do homúnculo que creou o alquimista Parazeltso, etc. XX. Os da primeira metade do século son robots electromecánicos de Asimov, que na segunda metade son substituídos por androides. Pero en todos hai a mesma historia: a da revolución contra o dono".

Asimov rexeitou a idea da revolución inventando tres leis de conduta paira os robots, coa axuda do editor John Campbell. Segundo estas leis, un robot non pode facer dano ao ser humano, ten que cumprir todo o que o home prometeu e debe protexerse a si mesmo, coa prioridade desa orde. As historias sobre os seus robots baséanse nos paradoxos que crean estas leis. Na curta novela Bicentennial Man, por exemplo, un robot quere converterse en humano e conségueo sen romper as tres leis. As tres leis estaban programadas, case talladas, no cerebro dos robots de Asimov, que non tiñan capacidade paira romper as leis.

É una ficción total, claro. Pero una razón paira ser ficción é que o home non desenvolveu eses cerebros anunciados pola ciencia ficción. En definitiva, falamos de intelixencia artificial. Actualmente existen robots, pero teñen una intelixencia artificial limitada. Robots e programas informáticos, en definitiva, computadores intelixentes con capacidade de movemento. Aínda non están totalmente desenvolvidos.

A intelixencia a exame

É difícil dicir até que punto hai que desenvolver a intelixencia artificial paira considerar a un robot como intelixente. A ciencia ficción deu a volta a iso e expón a cuestión inversa: como se diferencian as máquinas intelixentes das persoas? Do androids dream of electric sheep de Philip Dick? No libro (base da película Blade Runner), paira detectar os novos androides que se comercializaban, debían inventar novos tests. E na realidade tamén se inventaron tests paira medir a intelixencia das máquinas.

O primeiro deles data de 1950; o matemático inglés Alan Turing propuxo un test de separación de persoas e máquinas, o test de Turing. Turing esperaba que paira o ano 2000 haxa máquinas intelixentes, é dicir, que varias máquinas superasen o seu test. Pero aínda non hai ningunha máquina.

E, paradoxalmente, o feito de que a intelixencia artificial non desenvolva moito ten aplicacións informáticas. Uno deles é o sistema Captcha contra a propaganda. Moita propaganda, o famoso spam, son enviadas automaticamente por máquinas. Por iso, moitos blogs están protexidos das máquinas a través de Captcha: paira enviar mensaxes aos blogs, moitas veces hai que encher un formulario e una casa a encher é o test Captcha. Considérase que as máquinas non poden superar. Paira as persoas é fácil. Por tanto, as mensaxes que non teñen superado o test son considerados como propaganda e rexeitados. Dalgunha maneira, este sistema aproveita a falta de intelixencia artificial.

Computación

No problema da intelixencia hai ordenadores. En realidade, estes tests non teñen como obxectivo diferenciar calquera máquina. Diferenciar computadores. En ciencia ficción, en cambio, non apareceu o computador ata que apareceron os verdadeiros computadores. Fálase de robots e de intelixencia e, por suposto, a intelixencia é consecuencia dun cerebro artificial. Con todo, os escritores non sabían como podía ser o cerebro e, de feito, non daban a ese cerebro a condición de computador.

Por que? Parece ser que non o vían posible e non foron capaces de predicir esta oportunidade. Barceló explica por que: "Paira os anos 40 e 50, o computador era ENIAC: Una máquina que pesaba 30 toneladas. Utilizaba 18.000 válvulas sen carga e cando acendían un barrio de Filadelfia quedaba sen electricidade. Ninguén imaxinaba que podía ser una máquina de gran capacidade de cálculo. No libro Dune, por exemplo, en lugar de computadores, transportábanse persoas rápidas paira facer cálculos en naves espaciais. Quizá Robert Heinlein utilizou esta idea por primeira vez nos contos Universe e Misfit, nos que os calculadores eran autistas con habilidades matemáticas".

Límite Informática Ficción

O computador apareceu e desde entón foi explotado pola ciencia ficción. Ha extrapolado o uso do computador e atopou moitas posibles consecuencias sociolóxicas.

Os virus informáticos teñen una historia rechamante. Non está claro si foron creados por primeira vez en realidade ou en ficción. Na realidade, a creación dunha rede militar ARPANET foi case involuntaria en 1970, cun programa que saltaba dun computador a outro, chamado Creeper. "Ola son Creeper. Sorpréndeche se podes" escribía na pantalla. Tamén se preparou un antivirus contra el, Reper. En ciencia ficción, John Brunner levou ao extremo una idea similar na súa novela The Shockwave Rider, catro anos despois. E outras moitas novelas utilizaron o concepto de virus naquela época.

"Non podemos saber se os escritores coñeceron Creeper antes de empezar a escribir. Pero está claro que una cousa é a historia dun virus real feito case sen querer e outra formulación é que un programador fixo un virus que ataca o sistema da súa empresa cando o expulsan da empresa. Esta formulación ten a arquitectura clásica dun virus actual, algo que os tecnólogos da época non pensaron. O uso perverso do virus foi inventado pola ciencia ficción", afirma Barceló.

Podería pensarse que a obra dos escritores é sinxela. A ciencia ficción difunde novas ideas tecnolóxicas sen explicar como funcionan estas novas tecnoloxías. Os escritores inventaron un virus malicioso e despois os informáticos atoparon a forma de converter os virus en malignos. E algo parecido fixeron con outras tecnoloxías.

Pero non é tan fácil. En moitos casos é moi difícil analizar a resposta da sociedade aos novos inventos desde unha perspectiva realista. Esa é a función principal da ciencia ficción e seguirá niso, esperamos, durante moitos anos.