Urrats txiki bat ardiaren...

Nature zientzi aldizkariak otsailaren 27ko alean eman zuen Roslin Institute erakundeko
ikertzaileek egindakoaren berri. Ian Wilmut eta bere laguntzaileek idatzitako artikuluak argia ikusi zuenerako, ordea, mundu osoan ezaguna zen Dolly. Izan ere, aurkikuntzaren garrantziaz eta albisteak lortuko zuen oihartzunaz oharturik, Nature -n kaleratu baino astebete lehenago
jakinarazi zitzaion lana Britainia Handiko Prentsa Elkarteari. The New York Times egunkaria izan zen ardi klonikoaren albistea zabaldu zuen lehena.

Aldous Huxley idazle britainiarrak 1932. urtean deskribatu zituen izaki klonikoak Bai mundu berria izeneko liburuan. Fikzioa, hala ere, errealitatera hurbildu zen beste urrats batean II. Mundu Gerran. Arioen arraza eredutzat ezezik, eredugarritzat ere hartu nahi izan zutela eta, Hitler-en agindupean makina bat saio burutu ziren Josef Mengele-ren, Heriotzaren Aingerua ezizenaz ezagutu genuenaren zuzendaritzapean; geroztik, herritar askorentzat manipulazio genetikoa Auschwich-eko gertakari horiekin lotuta geratu da betiko. Fikzioak, gainera, mito ilun horren iraupena ziurtatu du hainbat eleberri eta filma direla medio; Brasilgo umeak izenekoa dugu, zalantzarik gabe, esandakoaren adibide.

Ez da, beraz, harritzekoa Dolly-ren berria zabaldu orduko piztu den polemika. Arrazoiaren ametsak munstroak sortzen omen ditu eta ezjakintasunak, edo erdizkako egiek, beldurra. Goi-mailako izakiak klonatzea lortu denez gero, zergatik ez —zirkuan esan ohi denez, are zailago jaun-andreok— gizakia bera klonatu?

Eztabaidaren funtsa ez da Eskoziako Roslin Institute erakundeko ikertzaileek erabili duten teknikaren bideragarritasuna, ezta animalien informazio genetikoa manipulatzeak ekar ditzakeen arazoak ere; egunkarietan, irratietan, telebistetan eta lagunarteko solasaldietan sesio biziak piztu dituen arazoa teknika horren balizko erabilerara mugatu da: iritsiko ote da inoiz gizakia bere espezie bera gura duen moduan manipulatzera? Behin bidea zabalduz gero, nork jarriko dizkio hesiak itsasoari?

Dolly eta gero, zer?

Bere amaren igoal-igoala da, haren informazio genetikoa bera baitarama bere baitan. Kezka handia sortu da zenbaitzuen artean Dolly -k zabaldu duen bidean zer aurkituko dugun aurrez esaterik ez dagoela eta.

Ian Wilmut behin eta berriro azaldu da gizakiak klonatzearen aurka. “ Teknikoki aztertuta, ez litzateke batere zaila izango; jakina, Dolly lortzeko eman ditugun urratsak baino areago jo beharko lukete ikertzaileek inoiz gizakion kode genetikoa transplantatzea nahi balute, baina ekinaren ekinez hitz horiek entzun eta gero. Jakina denez, zientzian —bizitzaren beste arlo askotan bezala— zerbait egin badaiteke beti dago norbaitek egiteko arriskua. Mendebaldeko estatuetan, gehienetan esplizituki eta bestela inplizituki, erabat galarazita dago gizaki posible izango litzateke. Arazoa ez da guk erabili dugun teknikaren bideragarritasuna; balizko erabilera horren eduki etikoa aztertu beharko litzateke eta, nire eta nirekin lan egiten duten ikertzaileen iritziz, hori bidegabekeria hutsa litzateke. Etikoki ez dago era horretako esperimentuak onartzerik, giza legearen kontrakoa da ”. Berri-agentzia guztietan eman ziren adierazpen horiek; jendea lasaitzearren mintzatu omen zen Ian Wilmut, Roslin Institutuko ikerketa-taldeko burua.

Alabaina, giroa ez zen erabat baretuon informazio genetikoa manipulatzea. Genoma Proiektua martxan jarri zen momentu beretik zabaldu zen jendeartera bioetikaren inguruko eztabaida hori. Xabier Etxeberriaren, Deustuko Unibertsitateko Etika Katedrako zuzendariaren hitzetan, “ egin daitekeen guztia ez dago zertan egina. Oinarri horretatik abiatuz, uste dut etorkizunean ez dela gizakiarekin klonazioa egiteko aukera planteatu beharko. (...) Izan ere, ikerketak ezin baitu eragin ditzakeen onurak baino kalte gehiago sortu ”. Euskaldunon Egunkarira egindako adierazpenetan, bestetik, Xabier Etxeberriak era horretako ikerketak arautuko eta kontrolpean izango dituen kode deontologikoa sortzearen beharra azpimarratu zuen.

Animaliekin eta gizakiekin egindako klonazioak bereizi beharko liratekeela ere entzun dugu. Begi-bistakoa irudituko zaizu esandakoa, irakurle, baina azken hilabete hauetan irakurritakoa irakurri eta gero, berriro esatera ausartu gara. Zientzia gure gaitz guztien erantzule eta konponbide bakarra omen da aldi berean. Zientziak berak salbatuko gaitu zorigaitzetik ala infernuko sugarrek kixkal gaitzaten lagunduko. Ez dago erdibiderik; ez dago zientzia eta teknika dagokien lekuan jarri duenik; ez dugu ia inon entzun zientziaren garapena ez dela berez ona edo txarra, halabeharrezkoa baizik. Dolly-ren inguruan jaso dugun informazio zaparradaren aurrean, zuhurtziaren guardasola falta izan zaigu.

Onuragarria izan daiteke?

Zalantzarik gabe. Animalion kode genetikoak biziaren misterioak azal ditzake. Gure geneetan biziaren ezaugarriak daude gordeta, kodetuta. Horiek ezagutzea eta, behar den kasuetan, zuzentzea lortuz gero, hainbat eta hainbat oztopo gainditzeko bidea izango genuke. Gaixotasun asko erabat sendatzeko bidea, esate baterako, edo organoen transplanterako aukera berriak izatea. Gaur egun medikuntzan zenbait animalia erabiltzen dira biorredaktore moduan: arrotza duten gene bat txertatzen zaie gero gaixotasunaren kontrako substantziak ekoitz ditzaten. Adibide bat baino ez da, noski.

Esandako guztia goi-mailako izakien klonazioa buruan dugula bat-batean botatakoa da. Landareen manipulazio genetikoa aztertzen badugu, bestalde, onuren esparrua areago zabaltzen da: gaixotasun jakin batzuen kontrako substantziak ekoiztea, izurriteei aurre egingo dieten elikagaiak ugari izatea, eta abar luzea. Jadanik egiten ari dira esperimentu horiek eta zenbait kasutan arrakastatsu izatea hil edo bizikoa izango da milioika herritarrentzat. Horra, bada, txanponaren aurkia.

Kaltegarria izan daiteke?

Zalantzarik gabe. Tamalez, oraingoz ez da alde bakarreko txanponik aurkitu eta, beraz, halabeharrez dute guztiek aurkia eta binperra.

Manipulazio genetikoak bioaniztasunaren galera areago azkar dezake eta, dakigunez, dagoeneko nahikoa arazo larria da areago sakontzeko.Horra, beraz, txanponari falta zitzaion aldea, binperra. Ia ondoko adibideak esan nahi duguna ulertzeko balio dizuen. Demagun izurrite-mota jakin bati aurre egiteko gauza den landare-barietatea masiboki ekoizteko bidea dugula; normala denez, landarearen gainerako barietateak apurka-apurka baztertuko genituzke, landare osasuntsuagoa, emankorrago eta, hitz batean, hobea dugulako. Erremediorik gabe, delako landareak bere altxor genetikoa galduko du; denbora-kontua baino ez da izango. Are gehiago, izurrite hori eragiten duen mekanismoak barietate horren babes-sistemak detektatu eta inoiz gaindituko balitu, altxor genetikoa ezezik, irauteko posibilitate guztiak ere galduko lituzke landareak. Urte –edo hilabete edo egun— gutxiren buruan, munduan diren landare-espezien zerrendatik bat kendu beharko genuke; beste bat.

Heidegger-ek zioenak profetikoa dirudi gaur egun: “ bizia bera manipulatzeko gaitasuna heriotza eragiteko gai diren teknologia berriak baino arriskutsuagoa izango da etorkizunean ”.