Peces de dous sexos en Urdaibai

2008/09/01 Ochoa de Eribe Agirre, Alaitz - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biokimika
• Biologia
• Zoologia
• Ingurumena
• Unibertsitateak

En marzo de 2004 un grupo de investigadores da UPV-EHU que estudaba o aparello reprodutor dos mexillóns atopou algo sorprendente na ría de Urdaibai: a proporción de mexillóns hermafroditas era tan alta como de costume, moito máis alta do que se podía considerar normal. Este descubrimento non sorprendeu aos investigadores: As investigacións levadas a cabo na década dos 90 xa demostraron que os contaminantes do medio poden afectar á reprodución de organismos acuáticos.

Miren P. O grupo de Bioloxía Celular en Toxicoloxía Ambiental, dirixido polo catedrático Cajaraville, concluíu que diversos compostos químicos presentes na auga inflúen no crecemento, comportamento, reprodución e función inmune dos organismos ao interferir co sistema endocrino. Por iso, denomináronse a estes compostos disruptores endocrinos: alquilfenoles (procedentes de deterxentes e cosméticos domésticos), pesticidas, plastificantes, derivados do petróleo ou hormonas sintéticas. Ás veces son os propios organismos os que ven afectados e ás veces aparecen en segunda ou terceira xeración.

Organismos bisexuais

A extraordinaria cantidade de mexillóns hermafroditas e os trastornos atopados no desenvolvemento dos seus gametos puxeron en marcha o proxecto DERBIUR que finalizará en decembro de 2008. O obxectivo deste estudo é definir a existencia de posibles disruptores endocrinos en Urdaibai e estudar as posibles modificacións que estas sustancias poden producir en moluscos bivalvos (mexillóns, ostras...) e peces.

Nesta ocasión tamén se obtiveron resultados significativos. Por unha banda, confirmaron as alteracións no desenvolvemento dos gametos de mexillóns (células femias e machos necesarios paira a reprodución sexual). Doutra banda, detectouse que nos peixes que rodean á depuradora que procesa as augas residuais de Gernika, concretamente nos lazos, a prevalencia da intersex é elevada, xa que un terzo das zarzas teñen gametos femininos.

Biomarcadores, indicio de cambios

Paira chegar a estas conclusións, ademais dos estudos microscópicos, investigadores da Facultade de Ciencia e Tecnoloxía da UPV/EHU contaron con varios biomarcadores. Por exemplo, observáronse cambios nos niveis de vitelogenina nos peixes. A proteína vitelogenina é característica das femias e utilízase como biomarcador da feminización. De feito, o equipo de Cajaraville dáse conta de que algúns zarzas tamén conteñen esta proteína.

Tamén se estudou como varían os niveis de expresión do xene chamado aromatasa. A aromatasa é un xene que produce a síntese de hormonas estrogénicas (hormonas sexuais femininas) e as encimas codificadas por este xene son capaces de converter as hormonas masculinas en femininas. Os lacerdotes intersex han visto que teñen maiores niveis de expresión do xene aromatasa que os machos ou femias.

É máis, grazas ás análises químicas levados a cabo polo CDI/CSIC de Barcelona, atopáronse altos niveis de metabolitos dos alquilfenoles na vesícula. Por tanto, os alquilfenoles poden ser responsables dos cambios atopados nos alcorques.

O equipo investigador conta cun laboratorio móbil que permite realizar as disecciones dos organismos inmediatamente despois de saír da auga. Algunhas das mostras que obteñen destas disecciones son fichadas nelas paira a súa posterior observación a través de microscopios e o resto conxélase paira realizar estudos de expresión génica e proteínas no laboratorio de Bioloxía Celular e Histología da Universidade.

Os resultados obtidos polos investigadores da UPV coinciden coas investigacións que se están levando a cabo a nivel internacional. E, doutra banda, o CID/CSIC de Barcelona realizou descubrimentos similares aos de Urdaibai nos peixes do río Ebro.