Os computadores, símbolo do progreso e inimigo do medio ambiente

2001/08/12 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Ingurumena

A multimedia chegou a todas partes e é imposible imaxinar a nosa vida sen o computador. Pero ademais de ser imprescindible, o material informático debe ser continuamente renovado. En poucos anos queda una memoria demasiado pequena, demasiado antiga paira o último programa, xogo ou conexión a internet...

Os computadores obsoletos están cheos de compoñentes moi prexudiciais paira a saúde e o medio ambiente.

Debido a que non serve para nada, sente a necesidade de comprar un novo canto antes, e ao non faltar as axudas paira iso, cambian sen pensalo dúas veces. O computador vello, pola contra, está a funcionar, pero é tan lento e vello que dar a alguén tamén dá vergoña. Por tanto, decidir que facer co computador vello non dá quebradizos de cabeza, tíralo ao lixo e xa está!

Pero bo, o computador non é máis que una ferramenta de traballo, e todas as innovacións que se fagan paira facilitar o traballo só poden ser boas. Ninguén o pon, pero sabes que en 1998 depositáronse na Unión Europea 6 millóns de toneladas de residuos eléctricos e electrónicos? Ademais, esta cifra está a incrementarse entre un 3% e un 5% cada ano, estimándose un incremento do 16-28% paira 2003. Gran cantidade de lixo e sustancias perigosas están a acumularse polo momento sen planificación de xestión. De feito, o 90% do material informático incinerado ou depositado en vertedoiro non recibe ningún tratamento previo.

Compostos perigosos

O usuario normal só ve a carcasa de plástico do computador cando está a traballar, pero se sabe que a base do computador está en materiais eléctricos e electrónicos. Entrando e explorando nas tripas, atópase co tubo de raios catódicos, circuítos impresos, cables, devasas, interruptor de mercurio, acumuladores e baterías, etc. E as sustancias nocivas paira o medio ambiente e a saúde humana nestes compostos son escasas: metais pesados (mercurio, cadmio, chumbo, cromo), sustancias halógenas (clorofluorohidrocarburos CFC, cloruro de PVC polivinilo, policloruro bifenil PCB...), prerrequisitos de bromo, arsénico e amianto.

O material obsoleto que se destina á reciclaxe é hoxe moi escaso.

O chumbo, cadmio, mercurio e cromo son metais pesados que van acumulándose na cadea trófica. En niveis altos de concentración todos son tóxicos, pero non é suficiente paira provocar alerxias e cancros como a asma. É importante controlar adecuadamente as concentracións de metais pesados a través de acuíferos, xa que pola contra poden chegar ao ser humano mediante a introdución na cadea trófica de microorganismos e plantas. En canto ao chumbo, é moi difícil medir a importancia das fontes de chumbo, e aínda que paira iso sería necesario realizar análise geoquímicos locais, considérase que o material electrónico e eléctrico é una fonte do 40% da cantidade de chumbo presente nos vertedoiros.

Doutra banda, as devasas de bromo moi utilizados en circuítos de computadores, cables e plásticos, ao incineralos producen dioxina e furano. Estas devasas supoñen ao redor do 20% do volume de plástico dos computadores.

Considérase que, sen ter coñecemento exhaustivo dos efectos que producen as sustancias de materiais eléctricos e electrónicos, teñen efectos nocivos sobre o medio ambiente e a saúde. Pero, con todo, que pode facer o consumidor concienciado que necesita comprar un novo computador paira non tirar o seu computador ao lixo? Existe lexislación respecto diso ou lugar paira a súa recollida e reciclaxe?

De momento, incineración ou depósito en vertedoiro

Os informes que pon de manifesto a gravidade do problema non faltan, pero este lixo acaba incinerada ou depositada en vertedoiros. A incineración destes residuos dá lugar á emisión de metais pesados e á emisión de dioxinas e furanos. Un informe do Parlamento Europeo estima que cada ano na Unión Europea emítense 36 toneladas de mercurio e 16 toneladas de cadmio á atmosfera. Ademais, as pantallas de computadores e televisores xeran importantes perdas enerxéticas no proceso de incineración. Por exemplo, un quilo de tubo de raios catódicos produce una perda de 400 kJ.

Outro tanto pode dicirse dos vertedoiros, xa que, en definitiva, o risco de sustancias presentes nos materiais eléctricos e electrónicos non desaparece da mesma maneira. Obviamente, os danos son maiores cando os vertedoiros son incontrolados ou tecnicamente incorrectamente acondicionados. O principal problema débese aos gases que se xeran e ás sustancias que chegan aos acuíferos, como os metais pesados antes mencionados.

Até a data, as dúas solucións principais que se deron á maior parte (ou todas) do lixo non son, por tanto, idóneas e evidentes a necesidade de recoller e reciclar estes materiais. De feito, como xa se mencionou anteriormente, de momento só o 10% dispón dalgún tratamento previo á incineración e depósito en vertedoiro. A PVC, por exemplo, ante o risco de que as devasas poidan lanzar dioxina e furano, recíclase moi pouco. Dise que é moi difícil separar ignórelos, e como puidemos saber, una empresa da zona cobra 26 pesetas o quilo de PVC que trata. Por suposto, o que se comprometería a recoller e reciclar os computadores tamén retrocede, porque una cousa é que estean dispostos a traballar a bicos e outra moi distinta é que paguen por traballar.

Necesidade de nova lexislación

A Unión Europea elaborou no ano 2000 una nova directiva paira protexer o medio ambiente e a saúde humana. Coa nova Directiva preténdese fomentar que os produtores de materiais eléctricos e electrónicos asuman as responsabilidades que lles corresponden na xestión destes residuos, o que se traduce nunha maior supervivencia e no uso de sustancias menos prexudiciais. Sen deixar todo en mans dos produtores, a nova directiva reduce o uso de sustancias perigosas e define o tratamento previo á incineración. Ademais, quérese pór en marcha una planificación conxunta de recollida de material informático en todos os países paira a súa posterior reciclaxe.

Polo momento, Holanda, Dinamarca, Suecia, Austria, Bélxica e Italia elaboraron novas leis e Finlandia e Alemaña atópanse no camiño. Os demais países tamén terán que empezar a pensar onde e como reciclar os computadores que facilitan o traballo e tamén dan traballo.

Cores diferentes pero danos similares

Os residuos tecnolóxicos clasifícanse en tres cores: branco, marrón e gris. A liña branca inclúe frigoríficos, lavadoras, fornos e cociñas. Nunha cidade mediana (entre 300.000 e 400.000 habitantes) cada ano arróxanse ao redor de mil residuos ‘brancos’ en detrimento do medio ambiente. Por exemplo, aínda que paradoxal, os frigoríficos emiten gases que inflúen no cambio climático, ata que se prohibiron en 1987 os gases CFC e posteriormente os gases HCF que non resultaron máis beneficiosos (ver Natura 19.11.2000).

Na liña marrón hai televisións. Ademais das televisións que a xente emite pola súa conta, cada ano nunha cidade mediana recóllense ao redor de 1.100 televisións.

Finalmente, os computadores e equipos informáticos forman una liña gris. Aínda, en cantidade, non son os residuos tecnolóxicos máis numerosos, pero ninguén dubida de que pronto chegarán a ese dominio.

Os teléfonos móbiles van polo mesmo camiño que os computadores. O mercado está a renovarse a unha velocidade vertixinosa e só en Gipuzkoa este ano estímase que se emitirán 200.000 móbiles. Os móbiles teñen pantallas de cristal líquido e baterías con elementos tóxicos, polo que as antenas que xeraron tanta polémica non son as únicas problemáticas. Aínda non hai recipientes especiais paira tirar móbiles vellos, pero os collen nalgunhas tendas e pódense depositar no mesmo recipiente que as pilas.

Publicado no suplemento Natura de Gara