Un bosque de cinzas

2011/07/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Biografiak
• Ekologia

"Recordo que me pareceu moi raro", afirmaba o ecoloxista Dave Wilkinson da Universidade John Moores de Liverpool, que a primeira vez que estivo na illa de Ascension estaba a contarse á BBC. Referíase concretamente á selva tropical daquela illa: "Había infinidade de plantas que nunca aparecen xuntas na natureza, una ao outro. Logo descubrín a de Darwin, a de Hooker e todo o que pasou..."

O 19 de xullo de 1836 Darwin chegou á illa de Ascension, no centro do Atlántico (1.600 km de África e 2.250 de Sudamérica). Levaba 5 anos viaxando por todo o mundo no Beagle e dirixíanse a casa. Ascension estaba en mans dos británicos; alí vivían poucos militares e mariñeiros e algún ex-escravo negro. Darwin esperaba una carta. Desde Cambridge, o doutor John Henslow contáballe que a súa viaxe e os seus descubrimentos tiveron gran repercusión en Londres e que, cando volvía, ía ter cabida entre os grandes homes científicos.

Con estas boas noticias lanzouse a explorar a illa de Darwin. Escribiu nas súas observacións que o clima era una illa volcánica terrestre. "Os outeiros cónicas vermellas vivas, xeralmente de pico plano, álzanse sobre unha superficie de lava negra cocida. O outeiro central da illa parece ser o pai do resto de conos máis pequenos. Chámaselle Green Hill (outeiro verde) polo seu débil ton verdoso, algo que apenas se percibe desde o fondeadero. Paira redondear esta lamentable paisaxe, un mar salvaxe castiga as rocas negras da costa".

Alí non había nin rastro da selva tropical que Wilkinson atoparía en 2003. "Na costa non crece nada, un pouco máis aló algunha herba de cana ás veces e uns poucos saltamontes, auténticos amigos do deserto. Nos outeiros centrais, un pouco de herba, como as peores zonas dos montes galeses... Na illa non hai ningunha árbore. Nese sentido, e de todos os demais, é moito menos que Santa Helena". De feito, Darwin proviña da illa de Santa Helena e lembrou as palabras dos seus habitantes: "Sabemos que vivimos nunha roca, pero os pobres da Ascension viven nunha pila de cinzas". Darwin estaba de acordo con esas palabras.

Ascension era un punto estratéxico paira o británico. Na súa orixe, na illa contigua, en Santa Helena, acolleron a illa paira a custodia dos Napoleones exiliados, medorentos de que os seguidores de Napoleón deixasen de utilizar Ascensio paira axudarlle a escapar. Pero seguiu sendo una estación interesante paira os barcos que atravesaban o Atlántico.

Estratéxico si, pero non era un lugar cómodo paira vivir. E o principal inconveniente paira o crecemento deste destacamento era a escaseza de auga. Darwin quedou fascinado ao ver que ben aproveitaban as fontes naturais da illa. Desde o Green Hill até a costa levaba a auga a través dos tubos e xestionábase moi rigorosamente, "non se desperdiciaba una pinga", dicía Darwin. Con todo, a auga era moi escasa. A illa era golpeada polo aire seco da zona africana e, sen vexetación, a escasa choiva que facía se evaporaba rapidamente.

Na cabeza de Darwin empezou a crear un plan. Pensou que naquel deserto podíase crear un oasis verde. E coñecía á persoa idónea paira levar adiante aquel plan: o seu amigo Joseph Hooker, botánico, e, como Darwin, o valente explorador.

Sete anos despois, Hooker Ascension quedou de volta dunha expedición da Antártida. E lembrando as suxestións de Darwin, puxo en marcha un plan paira igualar a illa. A idea era sinxela: plantarían árbores que atraparían a humidade, evitarían a evaporación e recuperaríanse eses chans desérticos.

Coa axuda do xardín botánico Kew de Londres --dirixido polo pai de Hooker - empezaron a chegar á Ascension barcos de árbores e arbustos. Ao principio todos os meses e a partir de 1850 dúas veces ao ano; en novembro desde Inglaterra e en maio desde o cabo da Boa Esperanza (Sudáfrica).

Paira 1870, Green Hill tiña una abundante vexetación: os eucaliptos, os piñeiros, o bambú e os bananeiros crecían abundantemente. As notas que o biólogo británico Alister Hardy escribiu en 1920 sobre a illa non teñen nada que ver coas que escribiu Darwin: "Hai longos eucaliptos nas marxes dos camiños, arbustos floridos, coníferas, palmeiras de todo tipo, pastando ovellas en prados entre zonas de bosque pechado."

Na actualidade, Wilkinson describe a vexetación de Green Hill como una "selva nubrada". A selva captura a auga que se evapora do mar formando un oasis húmido. É una selva moi especial, xa que é totalmente artificial. A Wilkinson parécelle "emocionante". De feito, este tipo de ecosistemas débese á coevolución das especies durante millóns de anos. Pola súa banda, en Ascension conseguiron crear nunhas poucas décadas un ecosistema sustentable capaz de avanzar en por si.