New Horizons misioa, Pluton gertutik
2015/09/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
Bederatzi urte eta erdiko eta 5 mila milioi kilometro inguruko bidea egin ondoren, uztailaren 14an pasa zen Plutondik gertuen New Horizons, NASAren zunda. “Mariner, Pioneer, Voyager eta halako misio planetarioen urratsei jarraituz, New Horizonsek arrakasta izan du Plutonen” adierazi zuen hurrengo egunean misioaren buru Alan Sternek, dena ondo joan zela baieztatu orduko.
“Txundigarria iruditzen zait”, dio Jesus Arregi astronomoak eta EHUko Planeta Zientzien Taldeko kideak. “2006an abiatu zenean, eta urtebete ingurura Jupiterren ondotik pasa zenean eta, adi egon ginen. Gero erdi-ahaztu ere egiten zara, baina iritsi denean, eta ikusitakoak ikusita, konturatzen zara zer den ia hamar urteko bidaia egitea, halako abiadura handian, eta horrelako distantziara komunikatzea; eta, hamar urte pasa ondoren, tresneria guztiak ongi funtzionatzea; eta, Pluton, hain urrun dagoena, eta hain gutxi ezagutzen genuena, ia bertatik bertara ikustea. Niri benetan harrigarria eta miresgarria iruditzen zait”.
New Horizons Plutonera gerturatu ahala hasi ziren harritzen astronomoak. Lehen irudiek erakutsi zuten planeta nanoaren gainazala konplexua zela: alde batzuk argiak ziren, besteak ilunak. Esaterako, bihotz-itxurako eskualde argi erraldoi bat zegoen, eta bale-itxurako eremu oso ilun bat (bihotzari Tombaugh Eskualdea deitu diote, eta baleari Cthulhu Eskualdea). “Ikusi da gainazal nahasi samarra duela —azaldu du Arregik—, baditu zati batzuk oso zaharrak direnak, eta bertan krater oso zaharrak daude; eta, aldi berean, beste gainazal batzuk dira oso gazteak”.
Mendiak ere badira, 3.500 metrokoak. Ur-izotzez osatuak egon litezkeela uste dute. Izan ere, Plutonen gainazalean metano- eta nitrogeno-izotz asko dagoen arren, horiek ez dira mendiak osatzeko bezain gogorrak. Ur-izotza, berriz, Plutongo tenperaturan, harriaren modukoa da. Mendiek ehun milioi urte baino gehiago ez dituztela kalkulatu dute. “Eguzki-sisteman inoiz ikusi dugun azalik gazteenetako bat da” zioen Jeff Moore New Horizons misioko Geologia, Geofisika eta Irudi Taldeko kideak.
Plutonen gainazalak ezaugarri horiek izateak esan nahi du geologia-jardueraren bat baduela. “Horretarako barruak bero-samarra izan behar du —dio Arregik—, eta bero-iturri hori ez dakigu zein den. Gorputz txikia denez, ezin da izan grabitatearen eragina. Agian, erradioaktibitatea izan daiteke iturria, ez dago garbi”. Nolanahi dela ere, hain gorputz txikia izanik, bitxia da. “Ilargia baino txikiagoa da, eta Ilargian ez dago ez jarduera geologikorik ez beste ezer. Plutonen, berriz, bada zerbait. Harrigarria da”.
Eta badirudi Plutonen ilargi handienak ere, Karonek, baduela jarduera geologikoa. Ikertzaileak harrituta gelditu dira oso krater gutxi daudelako, eta daudenek oso gazteak diruditelako. Eta arroila erraldoi pare bat ere badira; handiena Arizonako Arroila Handia baino luzeagoa eta sakonagoa da. “Kontu harrigarriak dira horiek, gorputz txikiak direlako, eta gehienbat elementu arinez osatuak. Baina, behar bada, aurreiritziak ere bagenituen. Imajinatzen genuen izoztutako zerbait, dena hotza, dena geldoa, eta aldaketa handirik gabe. Baina naturak askotan harritu egiten gaitu”.
Konposaketari dagokionez, berriz, ez da sorpresa handirik izan. “Oraingoz ez da kontu berezirik ikusi, espero zitekeena aurkitu da. Baina aipagarria da atmosfera, uste zena baino handiagoa delako”, adierazi du Arregik.
Plutondik gertu egon zen orduetan informazio asko hartu zuen New Horizonsek. Eta hori guztia Lurrera iristeko 16 hilabete inguru beharko dira. “Gero azterketa-fasea etorriko da, eta hori ere urte batzuk luzatuko da”, azaldu du Arregik. “Dena den, gauza harrigarri edo bitxirik bada, laster jakingo dugu”.
“Ikuspuntu teknologikotik, misioaren garrantzia izugarria da”, Arregiren ustez. Baina, horrez gain, azpimarratu du garrantzitsua dela “gure eguzki-sistema ezagutzen lagunduko duen guztia. Eta metafisikarekin erlazionatua dagoen hori ere ezagutzea, gure jatorria. Gauza hauek ikusteak ikuspegi orokor bat ematen du, eta horrek gizakiaren mentalitatea ere alda dezake. Bide berriak irekitzeak beti egiten du, nire ustez, gizartearen mentalitatea irekiagoa egitea”. Bestalde, “horren arrakastatsua izatea, haraino ongi iristea, eta halako irudiak bidaltzea, eta abar. Horrek seguru asko indarra emango dio zientziaren esparru horri. Eta hori ere garrantzitsua da”.
Aurrera begira, oraindik zehaztu gabe daude helburuak, baina asmoa da Kuiperren gerrikoko beste gorputzen bat aztertzea. “Hori ere oso interesgarria izango da —dio Arregik—, horrek ere seguru asko aldatuko baitu gorputz horiez gaur egun dugun irudia”.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
