Metais pesados en Arditurri

2004/04/01 Mayora Sarasua, Haritz | Goikoetxea Retegi, Ibon Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ingurumena

Río Oiartzun. O estudo revelou que a contaminación por metais pesados afectaba a todo o río Oiartzun.

R. Carton

Durante séculos, o home explotou os bens que lle ofrece a nai terra e adaptounos ás súas necesidades. Con todo, nos últimos anos deuse conta da escaseza e o valor dos recursos naturais e a relación entre o home e a nai terra converteuse nunha necesidade.

Paira mellorar esta relación é imprescindible un maior coñecemento do medio ambiente. Pero hai zonas pouco coñecidas e Arditurri é una delas. A zona mineira de Arditurri explotábase paira a obtención de prata na época romana e ao longo da historia realizáronse varias minas seguindo o río Oiartzun.

Arditurri, actualmente, forma parte do parque natural de Penas de Aia. Agora non se explotan os minerais da zona, pero si que hai metais pesados na superficie terrestre. Os residuos xerados como consecuencia da explotación de séculos son moi ricos en metais pesados, con risco de entrar e dispersarse na rede trófica en detrimento de a saúde dos seres vivos. Aínda que pareza sorprendente o seu carácter de parque natural, en Arditurri existen zonas contaminadas.

Metais pesados como chumbo, zinc, cadmio, cobre, manganeso, cromo e níquel acumúlanse nas ladeiras da zona mineira. Como é habitual no País Vasco, os vales son moi estreitos, polo que os vertedoiros onde se acumulan os metais son inestables e presentan un alto risco de erosión. Ademais, hai que ter en conta que se trata dunha zona moi chuviosa. En consecuencia, as augas de choiva filtran os metais pesados e, augas abaixo, chegan aos arroios Otsamantegi e Arditurri, e tres quilómetros máis abaixo vértense ao río Oiartzun.

As obras de recuperación do complexo mineiro han alterado drasticamente a zona de Arditurri.

H. Mayora / I. Goikoetxea

Este proceso produciuse ao longo dos séculos, e os metais pesados fóronse acumulando nos sedimentos, alimentándose deles as hortalizas e plantas. Dado que os seres vivos non son capaces de metabolizar metais pesados, a concentración de metais no organismo foi aumentando, proceso que se denomina bioacumulación. Esta acumulación afecta a toda a rede trófica e, a medida que se alarga no tempo, o seu efecto é cada vez máis negativo, xa que aumenta a concentración de metais pesados.

En situacións de contaminación como a de Arditurri os mellores indicadores son as plantas. De feito, as plantas acumulan metais pesados, polo que a acumulación de metais nas plantas é una manifestación da contaminación ambiental.

Non se escolleu ningunha planta como indicador, senón que debía cumprir certas condicións: debía estar ao redor da auga, distribuída homogéneamente no regato, e ademais debía estar en zonas críticas, as galerías.

Seleccionáronse catro especies vexetais que cumprían estas condicións: Cardamine raphanifolia, Juncus effusus, Scirpus holoschoenus e Festuca sp. Todas elas son plantas herbáceas procedentes de medios húmidos. Mediuse a concentración de metais pesados acumulados nestas plantas. Pero non só se fixo esta medición, senón tamén a concentración na auga.

Contaminación histórica

O ferrocarril que transportaba o mineral de Arditurri é utilizado na actualidade como bidegorri.

R. Carton

Os resultados demostraron que nas augas de Arditurri a concentración de metais pesados era elevada, superior á habitual en augas naturais. O principal axente contaminante era o zinc, pero a contaminación non se circunscribía unicamente á zona mineira senón que cubría todo o río Oiartzun. Con todo, en comparación con outras zonas mineiras, a contaminación era menos acusada.

Non hai que esquecer que a presenza destes metais na auga non beneficia á fauna piscícola, senón que é prexudicial. O impacto débese principalmente ao zinc e ao cadmio, que por unha banda estaban en alta concentración en Arditurri e, por outro, á presenza de sustancias tóxicas, principalmente o cadmio.

As plantas non estaban mellor tensas que o resto dos seres vivos da auga. Isto débese a que contiñan elevadas concentracións de metais, principalmente zinc. Isto marcou a tensión química da vexetación no medio acuático. Con todo, as plantas non tiñan indicios de efectos tóxicos dos metais, polo menos non estaban enfermas, polo que a vexetación de Arditurri está adaptada a metais pesados.

Na actualidade é imprescindible tomar como referencia dita investigación. E é que non é posible repetir a investigación. En pouco tempo a zona está a cambiar moito, as obras de recuperación do complexo mineiro han alterado drasticamente o estado ecolóxico e, entre outras cousas, prevese a construción da zona de acollida do parque natural de Penas de Aia.